Boekbespreking: de dokter en de dood

De dokter en de dood, optimale zorg in de laatste levensfase

Recensent: Susanne de Kort

Auteurs: Lia van Zuylen, Agnes van der Heide, Suzanne van de Vathorst en Eric Geijteman
Uitgever: Diagnosis
Verschenen: november 2014
Aantal blz.: 320
ISBN: 9789491969027
Prijs: € 35,00

In de inleiding vermelden de redacteuren wat de bedoeling van dit boek is: de bijzondere relatie die de dokter heeft met de dood duiden en bespreekbaar maken. Voor een specialist ouderengeneeskunde is de dood gesneden koek, maar voor andere artsen misschien inderdaad nog amper bespreekbaar. Binnenkort besteedt Medisch Contact ook aandacht aan dit boek in de vorm van een symposium. Gelukkig doet ‘De dokter en de dood’ nog wel meer dan alleen ‘de dood’ bespreekbaar maken en is dus ook voor vakgenoten van harte aanbevolen.

Het is een boeiend boek geworden, maar mijn kritische noot is dat het veel over de laatste levensfase gaat (en dus niet zozeer, zoals de titel suggereert, over de dood) en veel over patiëntenzorg (en dus niet zozeer over de dokter zelf). Dat wordt gedaan in 33 hoofdstukken die elk beginnen met een uitgebreide en herkenbare klinische casus die besproken wordt vanuit de bijzondere expertise van de verschillende auteurs. Het levert een palet aan invalshoeken op, zoals: Wat is op tijd spreken over het einde? Hoe om te gaan met hoop? Hoe goed te communiceren tussen eerste en tweede lijn en ook tussen arts en verpleegkundige? Wanneer is palliatieve sedatie een sluiproute naar euthanasie? Al met al zijn palliatieve zorg, (tijdige) communicatie, oncologie en euthanasie de voornaamste kleurbepalers.

Het boek is eventueel ook snel te lezen door aan het eind van elk hoofdstuk de aanbevelingen voor de praktijk door te nemen. De rijkdom van alle casus zou dan echter wel gemist worden en zeker ook enkele prachtige conceptuele (vaak ethische) analyses waarbij de casus slechts de aanleiding van het verhaal vormde.

In twee avonden heb ik het boek van A tot Z uitgelezen omdat het onderwerp ‘de dokter en de dood’ reuze interessant is. Waarom ik dat zo vind? Sterven is per definitie een unieke gebeurtenis in een mensenleven en de manier waarop bepaalt in belangrijke mate de nagedachtenis. Als dokter moet ik mij in de begeleiding van een stervende patiënt ook zien te verhouden tot mijn eigen dood/sterfelijkheid. Het kan hard werken zijn om los/toe te laten. En hoe vaak zijn wij als arts eigenlijk aanwezig bij een (verwacht) sterfbed? Wat betekent de mogelijkheid van euthanasie voor onze laatste levensfase en hoe verschilt deze met andere landen? Over al deze interessante kwesties rondom de dokter en de dood heb ik jammer genoeg niet gelezen.

Een boek over zo’n onderwerp kan natuurlijk nooit volledig zijn en het zal hier ook wel om een kwestie van smaak gaan. Wel wil ik voor een volgende druk de redacteuren aanraden om een conclusie/nawoord toe te voegen. Nu bleef ik als lezer ontredderd achter na zoveel uiteenlopende bijdragen over dit belangrijke onderwerp. Een alternatief zou zijn om het boek meer als naslagwerk te laten dienen en bijvoorbeeld een zakenregister toe te voegen.