Samenwerking in academische netwerken

Ouderen (zorg) en UKON in beweging

Els Derksen, Anke Persoon

Op dit multidisciplinaire symposium met 4 plenaire lezingen, 20 presentaties en workshops, en een postermarkt wisselden ruim 330 bezoekers (artsen, psychologen, paramedici en vooral verzorgenden) van 14 UKON-zorgorganisaties kennis en informatie uit. Het thema ‘In beweging’ sprak velen aan en dat is niet voor niets want vanaf volgend jaar komt dit thema in het toetsingskader en zal de inspectie ook kijken wat organisaties doen om hun cliënten meer te laten bewegen.

Waarom meer bewegen?

‘Ouderen in zorginstellingen bewegen structureel te weinig’, dat is de conclusie waar het rapport ‘Onbewogen om bewegen’¹ mee begint en dat ook door anderen² wordt gedeeld. Behalve dat bewegen door veel mensen als ontspannend en plezierig wordt ervaren, brengt niet bewegen gezondheidrisico’s met zich mee zoals een grotere kans op incontinentie, botontkalking en valincidenten. Ook ouderen met een lichte tot matige dementie hebben baat bij meer beweging. Hoewel het VU-rapport stelt dat ‘kauwen ook een belangrijke vorm van bewegen is’ en ‘inactiviteit het dementieproces verergert’ gelden hun conclusies niet voor de groep ouderen in een gevorderd stadium van dementie, waarbij vormen van basale stimulatie aan de orde zijn. Dat 75% van de ouderen in verzorgingshuizen en 90% van de bewoners in verpleeghuizen lichamelijk inactief zijn is ernstig, maar er is hoop want de rapporten van TNO³ en VU melden dat er steeds meer bewijslast is voor het positieve effect van bewegen. Het is dus de hoogste tijd om hiermee aan de slag te gaan.

Na de opening van het symposium door dagvoorzitter Raymond Koopmans werd in een fragment van de documentaire ‘Uit balans’ over de zorg voor mensen met de ziekte van Huntington, het belang van bewegen letterlijk en figuurlijk in beeld gebracht. Karin Landa van De Riethorst Stromenland gaf een korte toelichting op deze film en op hun programma ‘Bewogen uit balans’ waarmee zij de zorg voor deze patiëntengroep binnen De Kloosterhoeve, hun nieuwe kenniscentrum voor deze doelgroep, willen ontwikkelen en verbeteren. Na dit startschot volgden de eerste plenaire lezingen.

Plenaire lezingen

In zijn presentatie Bewegen als medicijn liet Hans Hobbelen, lector Healthy Lifestyle, Ageing and Health Care van de Hanzehogeschool in Groningen, verschillende onderzoeken passeren waaruit duidelijk werd hoe heilzaam bewegen is, ook voor kwetsbare ouderen. Bovendien is het een 'goedkoop medicijn zonder bijwerkingen'. Hij legde onder andere de ‘beweegnorm’ uit. De beweegnorm voor ouderen in een instelling is: 5x per week, 15-30 minuten matig intensief bewegen, verspreid over de dag. Hobbelen pleit hierbij voor maatwerk en inpassing in de dagelijkse zorg, zoals een bewoner een aantal keren langzaam laten gaan staan en weer gaan zitten. Extra lichaams­beweging is zinvol onafhankelijk van intensiteit, duur, frequentie en type. Dat ‘bewegen werkt’ is in onderzoek aangetoond, zowel voor het lichaam (onder andere minder beperkingen, langer gezond leven) als voor het brein (minder depressie, beter cognitief functioneren).

Hilde Verbeek, psycholoog en onderzoeker aan de Universiteit Maastricht, liet zien hoe Nurses on the Move wordt ingezet op het meer laten bewegen van bewoners tijdens hun dagelijkse bezigheden. Verzorgenden en woonzorgbegeleiders spelen hierin een cruciale rol. Eerst vindt een inventarisatie plaats van de activiteit van bewoners en van de interventies van verzorgenden. Vervolgens wordt een interventie ontwikkeld, die daarna in een studie wordt geëvalueerd. Zij verwacht in haar onderzoek effecten te vinden op de functionele status en zij verwacht minder beperkingen.

In hun presentatie Dementie in Beeld namen Debby Gerritsen, psycholoog en senioronderzoeker van het UKON en Ireen van Ditshuyzen, documentairemaakster, ons met fragmenten uit de documentaire ‘Dementie en Dan’ mee naar het bewegen van mensen met dementie. Vooral was te zien hoeveel plezier mensen hieraan beleven en dat bewegen daarmee bijdraagt aan hun kwaliteit van leven.

In zijn presentatie Bewegen, cognitie en dementie noemde Scherder ‘inactiviteit het nieuwe roken’ en dus een groot probleem. Een test in de zaal liet zien dat ook wij als gezonde volwassenen niet allemaal de beweeg­norm halen. Meer bewegen in het verpleeghuis is het motto en Scherder hield een vurig betoog om ook mensen met dementie meer te laten bewegen. Behalve hun conditie verbetert ook het cognitief functioneren.

Postermarkt en UKON-Uniekprijs

Tijdens de lunchpauze werden op de postermarkt negen projecten gepresenteerd. Van drie projecten was er ook een workshop, die later kort worden toegelicht. Stichting De Wever was aanwezig met maar liefst vier posters: ‘De Wever weeft mee’, ‘Humor en dementie’, ‘Groen en dementie’ en ‘Video Interactie Ondersteuning’. Van Liemerije was er een poster over ‘Natuurlijk verdikken tegen verslikken’. De Waalboog presenteerde hun kwartetspel ‘De-Men(s)-Zie(n)’ waarin je kinderen kunt leren wat dementie betekent (deze spellen waren ook te koop). Archipel was aanwezig met de ‘Kwiek beweegroute’.

Zorggroep Maas en Waal presenteerde een project met de titel ‘Mijn tranen hebben een thuis’. 
Op De Hulsen waar voormalig dak- en thuislozen wonen, hebben bewoners voor hun overleden medebroeders en zusters een graf­monument gemaakt, gemeentegraven opgeknapt en een herdenkings­viering gehouden op Allerzielen, want dak- en thuislozen worden nauwelijks herdacht.

De Riethorst Stromenland liet op de poster ‘In beweging blijven’ zien hoe zij inhoud geven aan hun beweegbeleid. Alle projecten waren vernieuwend en inspirerend, maar de winnaar van de UKON-UNIEKprijs, een publiekspijs voor het meest vernieuwende project, was voor het tweede jaar voor Archipel, nu met de ‘Kwiek beweegroute’.

De ‘Kwiek beweegroute’ is een looproute op de openbare weg voor ouderen rondom Den Eerdbrand, een locatie van Archipel in Eindhoven. Mensen trainen in hun dagelijkse woonomgeving kracht, mobiliteit, evenwicht/balans en uithoudingsvermogen, want de route bestaat uit verschillende oefeningen voor het gehele lichaam. Kwiek maakt gebruik van straatmeubilair, zoals bankjes, paaltjes, hekwerk en lantaarnpalen. Langs de route liggen tegels met instructies. Mensen kunnen het samen met anderen doen, dit bevordert de sociale betrokkenheid en interactie.

Workshops en presentaties

In het middagprogramma vonden verschillende workshops en presentaties plaats. Alleen de onderwerpen over bewegen worden hier gepresenteerd.

In De Wever beweegt mee werd getoond hoe textiel beweging kan bevorderen. Samen met de TU Eindhoven ontwikkelt De Wever twee producten die mensen met dementie uitlokken tot bewegen. Vigour is een shirt met sensoren. Tactile Dialogues is een voelkussen met trilsensoren die reageren op aanraking. Deelnemers aan de workshop konden de materialen uitproberen.

In de workshop Groen brengt de mens met dementie in beweging werden de deelnemers door De Wever uitgenodigd om zich een beeld te vormen van een ideale groene leefomgeving, waarin ouderen en medewerkers verleid worden om in beweging te komen, er minder probleemgedrag voorkomt en personeel meer ontspannen kan werken. De Wever werkt actief samen met een partner in groen­voorzieningen om dit op meerdere locaties te realiseren.

In de workshop In beweging ondanks vermoeidheid: de CVA-vitaliteitscoach, door De Zorggroep, werd uitgelegd dat na een CVA veel mensen zich moe blijven voelen. Na de revalidatieperiode in het verpleeghuis is thuis blijven bewegen vaak moeilijk. Met de CVA-vitaliteitscoach, een digitaal programma, leren CVA-patiënten thuis in 13 weken omgaan met vermoeidheid en bewegen. De naaste leert hoe hij of zij hierbij kan helpen.

In de workshop Til er niet te zwaar aan: van tillen naar begeleiden kregen de deelnemers inzicht in het ‘normaal’ menselijk functioneren met betrekking tot bewegen. Zij konden aan den lijve ervaren hoe je iemand kunt begeleiden bij het verplaatsen in bed, van bed naar stoel of opstaan, waarbij de bewoner optimaal actief is. Ook handvatten om toe te passen in de dagelijkse praktijk werden gegeven.

Muziek beweegt liet zien hoe muziektherapie kan bijdragen aan het in beweging brengen van de ouder wordende mens. Muziek en muziektherapie is van invloed op het functioneren van het brein, dus biedt veel mogelijkheden om mensen te stimuleren, zoals in de revalidatie maar ook bij mensen met dementie. Medewerkers van Vitalis behandelgroep kregen ook de zaal goed in beweging.

Bewegen draagt bij aan gezondheid, functionaliteit, conditie en welzijn. Dat geldt ook voor verpleeg- en verzorgingshuisbewoners. Hoe in De Riethorst Stromenland het beweegbeleid inhoud krijgt en hoe ze hun bewoners actief houden lieten ze zien in hun workshop Bewegen in verpleeg- en verzorgingshuizen. Deelnemers aan de workshop moesten ook letterlijk actief worden.

Na de afsluiting door professor Scherder en daarna de uitreiking van de UKON-UNIEKprijs werd er nog even nagepraat met een hapje en een drankje en daarna een gezonde appel mee op weg naar huis. Het was een geslaagde dag.

Kijk voor alle foto’s en presentaties op www.ukonnetwerk.nl/symposium2014.