Met andere woorden

Aafke de Groot

In de rubriek 'Met andere woorden' brengt de redactie werk van dichters die ook arts zijn onder de aandacht van de lezers van dit tijdschrift.

'Dit wonderlijk gespleten lange heden'

M. Vasalis is het pseudoniem van Margaretha Drooglever Fortuyn-Leenmans (1909-1998). Zij studeerde geneeskunde in Leiden en werkte als kinderpsychiater in Amsterdam, Assen en Groningen. Hoewel zij veel bekendheid en grote prijzen verwierf door haar literaire werk, bleef zij altijd haar werk als arts voorrang geven.¹

In 1936 debuteerde zij met enkele gedichten in literair tijdschrift Groot Nederland, onder andere met het beroemd geworden gedicht ‘De idioot in het bad’. Dit onthullende gedicht² geeft blijk van haar scherpe observatie en van inlevingsvermogen, belangrijke kwaliteiten voor een arts. In de titel gebruikt Vasalis een inmiddels verlaten terminologie, die nu schokt maar toen gewoon was. Simon Vestdijk was in die tijd redactielid van Groot Nederland en bemoeide zich intensief met het woordgebruik in de gedichten. De toen nog beginnende dichter Vasalis volgde echter zeker niet al zijn aanwijzingen op en samen kwamen ze uiteindelijk tot:

[….]
De damp, die van het warme water slaat
Maakt hem geruster: witte stoom!
En bij elk kledingstuk dat van hem afgaat
Bevangt hem meer en meer een oud vertrouwde droom
[…]

Om te kunnen publiceren koos Vasalis haar (mannelijke) pseudoniem, afgeleid van Vazal, het synoniem van haar meisjesnaam Leenmans. Vanaf 1940 verschenen met tussenpozen de bundels 'Parken en Woestijnen', 'De Vogel Phoenix' en 'Vergezichten en Gezichten'. Postuum kwam in 2002 de bundel 'De Oude Kustlijn' en in 2006 de bundel 'Verzamelde gedichten' uit.

In haar poëzie kiest Vasalis als uitgangspunt vaak thema’s uit de natuur, en steeds is haar observatie ‘beeldend en denkend’ met het innerlijke oog van de ziel als dichterlijk gereedschap. Dit maakt haar werk diepgaand, universeel en aansprekend. Makkelijk zijn haar gedichten niet, de lezer moet willen luisteren en kunnen volgen. Her en der in haar werk zijn gedichten te vinden die gaan over afscheid, ouder worden, verlies en sterven. Dit is werk met zeggingskracht voor werkers in de ouderenzorg.³

‘Als daar muziek voor is, wil ik die horen:
ik wil muziek voor oude mensen, die nog krachtig zijn,
en omgeploegd met lange diepe voren
en ongelovig. Die de wellust en de pijn
nog kennen. Die bezaten en verloren.
[…]´

Vasalis onderhield vriendschappen en literaire correspondenties met vele dichters, schrijvers en andere kunstenaars. In de zeventiger jaren bezocht ze Leo en Tineke Vroman, die toen in Brooklyn woonden. Later raakte ze bevriend met Fritzi ten Harmsen van der Beek, Elly de Waard en Chris van Geel. In haar Amsterdamse periode werkte zij samen met componist Rudolf Escher aan een libretto voor een opera, gebaseerd op het sprookje van de Kleine Zeemeermin. De onsterfelijkheid is bij haar niet een streven dat conflicteert met de liefde zoals in het sprookje, maar liefhebben is juist een manifestatie van de onsterfelijke ziel.

De opera kwam er uiteindelijk niet. In 2014 maakten musici en componisten een poëtisch album van Vasalis' meest bekende gedichten, dat als voorstelling werd uitgebracht. Daarbij werd ook materiaal uit ‘de Kleine Zeemeermin’ gebruikt.⁴ Maaike Meijer publiceerde in 2011 een zeer complete en aangenaam leesbare biografie van Vasalis.⁵ Op het titelblad de epiloog van het gedicht 'Afsluitdijk’.⁶

[….]
Er is geen einde en geen begin
aan deze tocht, geen toekomst, geen verleden,
alleen dit wonderlijk gespleten lange heden.