CONTRA: Griepvaccinatie ja of nee?

Over griepvaccinatie en placebo

Luc Bonneux

Het vak van de specialist ouderengeneeskunde is een bron van voortdurende discussie. Waarom zouden we het niet nog even aankijken? Wat pleit voor of juist tegen deze interventie? Op de werkvloer, met de patiënt en zijn familie, met managers en collega's – telkens weer is het zoeken naar de goede argumenten ter onderbouwing van ons doen en laten. Met deze rubriek willen wij bijdragen aan het debat over enkele actuele en soms ook controversiële onderwerpen in ons vak.

Alle Nederlanders moeten placebopillen nemen. Systematisch gebruik van placebo zou de Nederlandse levensverwachting met vijf jaren doen toenemen. Het is aangetoond in meta-analyses van controlebevolkingen van gerandomiseerde studies van hoge kwaliteit dat deelnemers die regelmatig hun placebo nemen, hierdoor een 46% lagere sterfte ervaren dan deelnemers die hun placebo niet of slecht nemen.

Vervang een placebo door griepvaccinatie bij ouderen, en u hebt de beschrijving van de hierover beschikbare evidence. U twijfelt vermoedelijk aan de biologische plausibiliteit dat placebo de sterfte kan doen dalen. Maar waarom zou de griepvaccinatie biologisch meer plausibel zijn? Ouderen krijgen potentieel dodelijke longontstekingen van griep, omdat hun weerstand versleten is. Vaccinatie wordt geacht de weerstand tegen griep op te vijzelen, maar bij bejaarden met gedaalde weerstand legt de griepprik de zweep over een stervend paard. Harder gaat dat niet lopen. Als u de observationele studies bekijkt die de weldaden van de griepvaccinatie bezingen, zal u bemerken dat de sterfte bij mensen die de griepprik nemen, 30-50% procenten lager is dan zij die die prik niet nemen. Is dat biologische plausibel, voor een ziekte die 4% van de sterfte kan verklaren?

U vermoedt dat mensen die een placebo goed nemen, niet vergelijkbaar zijn met mensen die een placebo slecht nemen. Observationele epidemiologie als natuurlijk experiment is waardevol: mensen worden vergeleken die toevallig al dan niet zijn blootgesteld aan een agens. Maar we weten al heel lang dat het al dan niet goed nemen van enig medicijn geen toeval is. Dat heet het healthy user effect. Het verschil in sterfte tussen goede en slechte placebogebruikers is een goede maat van dit effect, omdat placebo zelf inert is. Als u het verschil in sterfte tussen gebruikers en niet-gebruikers van de griepprik vergelijkt met dat van gebruikers en niet-gebruikers van een placebo, ontdekt u dat de griepprik niet effectiever is dan een placebo.

Enkel goed uitgevoerde gerandomiseerde, gecontroleerde trials zijn in staat om een niet vertekend beeld te geven van het effect van enige gezondheidsinterventie. Die zijn er over griepvaccinatie bij de algemene groep volwassenen. Maar niet bij de specifieke groep ouderen. De meta-analyse, gepubliceerd in de Lancet Infectious Diseases van 2012, toont dat de griepprik inderdaad beschermt tegen de griep, maar niet erg goed. De griepstammen van het vaccin passen vaak niet goed op de tijdens een epidemie circulerende stam. De griepincidentie in de gevaccineerde bevolking was 1.2%, in de niet gevaccineerde 2.7%. Het number needed to vaccinate was 64. Het is een van de vele geheimen die de officiële gezondheidspromotie graag voor u verbergt.

Het zou onethisch zijn om griepvaccinatie bij ouderen te stoppen. Preventieve medische interventies bij gezonde personen moeten nochtans gebaseerd zijn op solide bewijs. Er is geen bewijs van effectiviteit, er is veel bewijs van systematische bias, manipulatie en misleiding.  De industrie verdient aan de griepprik, wetenschappers en ambtenaren overleven bij het voortbestaan ervan. Hen vragen om advies, zoals in de Gezondheidsraadcommissie, is makers van WC-eend vragen om advies over WC-eend. Als arts bent u verplicht patiënten transparant te informeren. Als u de vraag stelt of een cliënt een griepvaccin wil, informeer hem dan volgens de state of the art van evidence based medicine. U moet 64 gezonde volwassenen prikken om één griepaanval te voorkomen. Als u jaarlijks uw griepprik neemt gedurende uw hele volwassen leven (18-65), hebt u één kans op twee dat één of meer griepaanvallen worden voorkomen. U hebt één kans op twee dat u enkel last hebt van de (doorgaans milde) bijwerkingen. Als u ouder dan 65 jaar bent, is er geen bewijs dat de griepprik longontstekingen of sterfte kan voorkomen. Het wordt dan rustig in de herfst.