Ouderenzorg in internationaal perspectief

Anne Belonje

Nederland staat niet alleen als het gaat om uitdagingen in de ouderenzorg. Hoe leeft dit thema in andere landen en wat zijn de toekomstperspectieven en aandachtspunten in Europa en daarbuiten? In dit artikel een korte schets van de wereldwijd ouder wordende samenleving en de reacties hierop van beleidsmakers.

Ouderenzorg niet alleen in Nederland onder druk

In een vergelijkende studie die de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in 2021 uitbracht,¹ werd de inrichting en financiering van de ouderenzorg in vier landen, te weten Denemarken, Duitsland, Engeland en Japan, onderzocht. Het doel was om ervaringen en lessen voor Nederland op te halen, die konden bijdragen aan drie belangrijke vraagstukken: hoe houden we de zorg betaalbaar, hoe zorgen we voor voldoende goed opgeleid personeel (kwalitatieve zorg) en hoe houden we draagvlak in de samenleving. Ondanks de verschillen in gezondheidszorgsystemen tussen de landen, konden de onderzoekers conclusies trekken die voor de huidige Nederlandse situatie van waarde zijn

1. het is essentieel om een langetermijnvisie op de langdurige zorg te ontwikkelen;
2. er moet worden geïnvesteerd in maatschappelijk draagvlak om lastige politieke en maatschappelijke keuzes te kunnen maken.

Lastige keuzes moeten er gemaakt worden, want de toename in levensverwachting is niet alleen te zien in Nederland en Europa, maar het is een wereldwijd verschijnsel.

Demografische veranderingen in Europa

Elke drie jaar brengt de Europese Commissie het ‘Ageing Report’ uit, waarbij de laatste uit 2021 stamt.² Hierin worden demografische trends weergegeven van onder andere de toename van de levensverwachting in Europa. Tevens wordt ingegaan op wat dit betekent voor de verhouding van het aantal mensen in de werkzame leeftijd en het aantal gepensioneerden en de kosten die hiermee gemoeid gaan.

Een aantal getallen: de bevolkingsgroei in EU landen neemt per saldo toe. In 2026 wordt de piek in aantal EU inwoners verwacht met 449.3 miljoen mensen. Naast deze toename van aantal inwoners, worden mensen ook ouder. In 2070 hebben vrouwen in de EU een gemiddelde levensverwachting van 90.3 jaar (in 2020 was dit 84.2 jaar) en mannen 86.1 jaar (in 2020 was dit 78.7 jaar - figuur 1). In Nederland is deze raming zelfs nog wat hoger met een gemiddelde levensverwachting voor vrouwen in 2070 van 91.6 jaar en voor mannen 88.5 jaar.

Figuur 1. Toename in levensverwachting in de Europese Unie van 1950-2070²

Dat de toename in levensverwachting veel uitdagingen kent, wordt een steeds belangrijker gegeven voor beleidsmakers op diverse beleidsterreinen.³ Zo wordt in figuur 2 weergegeven dat in de komende decennia de ratio gepensioneerden vs. werkenden afneemt. Daarnaast neemt de vraag naar gezondheidszorg en langdurige zorg fors toe; er wordt minder sociaal kapitaal opgebouwd; er komt een toenemende vraag naar gepaste woonvormen; en de pensioensystemen komen onder druk te staan. Veranderingen waar iedereen mee te maken zal krijgen.

Figuur 2. Ratio 65+ers en werkenden in de EU van 2020-2070²

Europees beleid

Bij de Europese Commissie staat deze demografische verandering sinds 2021 hoger op de agenda met de publicatie van twee rapporten. Een rapport betreft de pensioensystemen in Europa, die onder druk komen te staan door een trend naar onder andere minder mensen in loondienst, meer laag betaalde banen en anderzijds de vergrijzing.⁴ Het andere rapport beschrijft de uitdagingen voor de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de langdurige zorg tegen de achtergrond van de toegenomen levensverwachting.⁵

In lijn met deze rapporten heeft de Europese Commissie in september 2022 de European Care Strategy⁶ gepresenteerd. Dit betreft een plan van aanpak dat iedereen die zorgt of zorg ontvangt aangaat. De strategie gaat enerzijds over de toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid van de langdurige zorg. Daarnaast heeft het als doel de positie van vrouwen te verbeteren die vaak de informele zorgtaken op zich nemen en de lager betaalde banen in de zorg hebben. De acties die worden voorgesteld zijn zorgen voor betere en eerlijkere arbeidsomstandigheden en het toegankelijker maken van kinderopvang en onderwijs.

Mondiaal beleid

Ook bij de Verenigde Naties (VN) krijgt de ouder wordende mens volop aandacht. In 2021 werd de ‘Decade of Healthy Ageing’ gelanceerd die als focus heeft om leven toe te voegen aan de jaren.⁷ De VN wil hiermee de nadruk leggen op vier pijlers:

1. de strijd tegen ‘ageism’, oftewel ouderen systematisch op een stereotype en negatieve manier beschrijven;
2. het creëren van een betere leefomgeving voor ouderen;
3. focus op geïntegreerde zorg, met een veranderde focus op care vs cure en organisatie van zorg en
4. verbeteren van de toegankelijkheid van de langdurige zorg.

Met inmiddels 8 miljard wereldbewoners en een oplopende levensverwachting wereldwijd, is dit een oproep aan ons allemaal om bij te dragen aan een leefbare samenleving ondanks de uitdagingen die de huidige demografische transitie met zich meebrengt.

Auteur

• Anne M.S. Belonje, specialist ouderengeneeskunde, Kennemerhart