Interview met een muziektherapeut in het verpleeghuis

Merel de la Combé

Muziektherapie is één van de zeven vaktherapeutische beroepen, samen met beeldende-, dans-, drama-, psychomotorische-, psychomotorische kinder- en speltherapie. Muziektherapie wordt als behandeling in het verpleeghuis ingezet bij bewoners met uiteenlopende hulpvragen. Maar wat kan muziektherapie eigenlijk allemaal betekenen voor een cliënt? Muziektherapeut Gea van Straaten geeft daar antwoord op.

Wat houdt het vak van muziektherapeut binnen het verpleeghuis in?

Muziektherapie is een onderdeel van de behandeling die we bieden aan bewoners van het verpleeghuis. Je gebruikt muziek als middel om iets te veranderen, te stabiliseren of te ontwikkelen in relatie tot de hulpvraag van de cliënt. Deze hulpvraag kan iets zijn op emotioneel (bijvoorbeeld somberheid) of lichamelijk vlak, maar ook op neurologisch vlak. Tijdens de behandeling gaan we aan de slag met muziek die past bij de cliënt. We kunnen samen muziek maken op een instrument naar keuze van de cliënt, maar dit kan ook de stem zijn. Ik kan tijdens het spel iets veranderen in de muziek en kijk of de cliënt mee verandert. Dit kan een opening zijn voor een gesprek over hoe gemakkelijk hij/zij mee verandert met dingen in het dagelijks leven. 

Ik zoek altijd naar wat passende muziek is voor iemand, niet elk type muziek werkt voor iedereen, dat is heel persoonlijk. Als je tussen de 15 en 25 jaar bent dan doe je de meeste muziekkennis op, je ontleent je identiteit aan de muziek. Deze muziek biedt vaak de beste ingang. De kern van muziektherapie is om muziek te gebruiken om een transformatie teweeg te brengen naar iets wat beter is. Dat kan je op heel veel verschillende manieren doen.

Is muziektherapie bij mensen met dementie anders dan bij mensen zonder dementie?
Dat is zeker anders. Bij mensen zonder cognitieve stoornissen is de hulpvraag de hulpvraag. Bij mensen met dementie verandert het voortdurend. Het grootste verschil is dat je bij mensen zonder een cognitieve stoornis gemakkelijker kan reflecteren over hetgeen gebeurd is in de therapie. Bij iemand met dementie worden vaak de doelen aangepast aan het proces van achteruitgang. Muziek kan in alle fasen van het leven een goede aanvulling zijn op het leven. Er is ook een groot verschil in hoe je je interventies inzet. Belevingsgerichtheid vind ik daar heel belangrijk bij. Als de cliënt wil bewegen op muziek dan gaan we bewegen, als de cliënt klanken maakt dan maak ik van die klanken muziek. Ik kan ook muziek maken van het tikken op de tafel, wat sommige mensen met dementie veel doen. Op die manier kan er contact gemaakt worden en kan het – tikken in dit geval – getransformeerd worden tot iets anders.

Op welke manier kan je als muziektherapeut bijdragen aan de beweging van verpleeghuisbewoners?

Je kan het looppatroon van iemand met een ritme veranderen. Als iemand onrustig is en heen en weer loopt over de afdeling dan zijn we geneigd om te zeggen: “gaat u maar zitten”. Maar dat werkt niet, want diegene heeft een bepaalde onrust waardoor hij rondjes wil lopen. Je moet eerst mee in dat onrustige gedrag, je moet meelopen met diegene en jouw tempo aanpassen. De bewoner zal jouw tempo gaan spiegelen, dan ga je iemand uiteindelijk zittend krijgen. Ik ben dan de muziek, het ritme. Ritme werkt ook goed om het looppatroon van cliënten met Parkinson aan te passen.

Als er juist sprake is van initiatiefverlies dan kun je bepaalde executieve functies stimuleren met muziek. Je kunt met muziek manipuleren, we maken gebruik van de parameters in de muziek (ritme, melodie, harmonie, toonhoogte). Ik kan bijvoorbeeld een lied zingen en opeens een woord weglaten, soms vult iemand dat woord dan in. Je kan van alles veranderen in de muziek om de ander te stimuleren om mee te doen. Als je kijkt naar de ADL bijvoorbeeld: je hebt functionele bewegingen en dansbewegingen. We kunnen kijken hoe een vrijebeweging omgezet kan worden tot een functionele beweging zodat iemand ‘dansend’ uit bed geholpen wordt. Dan kan je in de belevingsgerichte zorg veel meer betekenen. De zorgmedewerkers moeten hier wel wat drempels voor over. Een muziektherapeut kan het zorgteam hierin coachen.

Welke aanbevelingen heb je voor verwijzers?

• Twijfel niet om een muziektherapeut in te zetten om diagnose-ondersteunend bezig te zijn. Het geeft niet als er geen kant-en-klare hulpvraag is. De muziektherapeut kan een vage hulpvraag goed concretiseren met haar eigen handelen en observatietechnieken.
• Muziektherapeuten hebben ook de expertise om te coachen op de werkvloer. We kunnen bijvoorbeeld meekijken tijdens de ADL en advies geven.
• Betrek ons sneller in een casus, niet pas wanneer alles al geprobeerd is. Je kan ons na een CVA, bij Parkinson of bij dementie al vroeger in het proces inzetten. Onze therapie werkt niet als een pil die snel werkt, het is een proces en heeft tijd nodig. Daarom is het helpend als je al langer contact hebt met iemand.

Auteur

• Merel de la Combé-Vonk, verpleegkundig specialist AGZ, Zorggroep Solis, Deventer