Bewegen in het verpleeghuis, maar dan net anders 

Ervaringen met de inzet van technologie om beweging te stimuleren 

Tanneke Severijn

Dat bewegen goed is voor de mens, mag als algemeen bekend verondersteld worden. Dat veel Nederlanders de gestelde beweegrichtlijnen van de Gezondheidsraad niet halen idem dito. In 2021 haalde 47% van de volwassenen en ouderen de beweegrichtlijn van minstens 2,5 uur per week matig intensief bewegen en 2x per week spier- en botversterkende oefeningen.^1,2

Specifiek voor de groep 65-plussers voldeed 42% aan de beweegrichtlijn in 2021.³ Ook in het verpleeghuis bewegen negen van de tien bewoners veel te weinig.^4,5 De inactiviteit heeft een negatieve invloed op de gezondheid en factoren als incontinentie, valincidenten en osteoporose. Zo kan de frequentie van incontinentie afnemen bij een interventie die erop gericht is de mobiliteit te verbeteren én regelmatig te herinneren aan een toiletbezoek.^6,7 Weinig tot geen fysieke activiteit zal leiden tot verminderde spierkracht, een factor die het risico op vallen met 4,4 keer verhoogd.⁸ Ten aanzien van osteoporose is bekend dat door fysieke activiteit de botdichtheid blijft behouden of zelfs kan verbeteren.^9,10 Daarentegen zijn de voordelen van bewegen talrijk, te denken valt aan verbetering van het mentaal welbevinden, het voorkomt vallen, vertraagt de ontwikkeling van dementie en helpt tegen een depressie.^11-13 Het is dus van belang om bewoners meer te laten bewegen: hoe kunnen wij hen motiveren en ondersteunen bij het bewegen? En welke ervaringen zijn daar reeds mee opgedaan binnen Zorggroep Solis?  

Zorggroep Solis is een innovatieve VVT-organisatie in de regio Deventer. Er zijn vijf locaties waar intramurale zorg geleverd wordt. Die locaties zijn tevens een basis voor de thuiszorg die geleverd wordt. Daarnaast is er een hospice en wordt er paramedische zorg geleverd.  

Zien bewegen doet bewegen. Een bevorderende factor voor veel mensen, omdat het initiatief nemen om te gaan bewegen, zeker bij mensen met dementie, vaak verminderd is. Tevens kan het natuurlijk gezelliger zijn om in een groep(je) te bewegen dan alleen.¹⁴ Ook de omgeving kan hierin een rol spelen, door bankjes neer te zetten zodat er een rustmomentje ingebouwd kan worden voor het wandelingetje van de afdeling naar het gezamenlijke restaurant, door beweegapparatuur in het zicht te plaatsen en door bewoners meer te motiveren te gaan bewegen.      

Binnen Zorggroep Solis staat op veel afdelingen een fiets met een tv zodat het lijkt alsof je door je vertrouwde omgeving fietst of juist een tochtje maakt door een onbekender landschap. Het zien staan van de fiets nodigt uit om deze ook te gebruiken. Daarnaast wordt er tijdens de Tour de France ook een heuse competitie opgezet. De fysiotherapeuten stimuleren het gebruik van de fiets extra en er wordt in het klassement bijgehouden hoeveel kilometer er gefietst is. Het onderstaande individueel klassement laat zien dat er flink wat kilometers in de benen zitten. 

De inzet van de fiets en vergelijkbare systemen heeft een licht positief effect op het cognitief functioneren (Mini-Mental State Examination r = 2.30, 95% CI: 0.65, 3.96, P =.007 en Trail Making Test part A: r =-28.98, 95% CI: -54.89, -3.08, P = .029) en emotioneel en sociaal functioneren (Behavior Observation Scale for Intramural Psychogeriatrics subscale 1: r = -1.86, 95% CI: -3.56, -0.17, P= .031) van de bewoner.¹⁵ In dezelfde studie werden geen significante verbeteringen gevonden op de primaire uitkomstmaten fysieke activiteit en mobiliteit. De combinatie van beelden en beweging zorgt ervoor dat bewoners meer gemotiveerd blijven om te fietsen en langer fietsen, tevens heeft het een positief effect op de cognitie.^16,17 

Waar fietsen niet meer altijd mogelijk is, zijn er ook andere manieren om toch in beweging te blijven. Op het gebied van technologie zijn er bijvoorbeeld diverse systemen die met projecties werken om spellen te kunnen spelen, zoals een Tovertafel of Magic Carpet. Deze kunnen vaak zowel op de grond als op een tafel of rolstoelblad geprojecteerd worden, zodat het aangepast kan worden aan de doelgroep. Naast deze projecties maken we ook gebruik van een beeldscherm met 3d-camera technologie die bewegingen kan detecteren. In tegenstelling tot de fiets nodigen deze systemen niet uit om het zelf te gaan gebruiken. Het gebruik van dergelijke systemen moet veelal geïnitieerd worden door een activiteitenbegeleider of verzorgende. Deze systemen bevatten veel verschillende spellen, van blikken gooien, bewegen op muziek, hoofdrekenen met beweging, blaadjes vegen, memory tot voetballen en penalty's schoppen. Door het grote aanbod kun je eenvoudiger inspelen op de interesses van je bewoners, maar ook op thema's als het WK of seizoenen. Bij deze spellen zien we daarnaast ook een grotere sociale component; bewoners gaan het gesprek aan over de thema's, bijvoorbeeld bij welke voetbalclub zij als kind hebben gespeeld of dat Bert van Marwijk inmiddels een bekende Deventenaar is maar toch “zo lekker gewoon gebleven is”. Door de inzet kan de rusteloosheid van de bewoners verminderen en verbetert de kwaliteit van leven. Deze effecten blijven ook in de week na de inzet van deze systemen merkbaar.^18,19 Onze ervaring is dat bewoners het ook leuk vinden om de spellen af te wisselen. Het is anders dan de andere activiteiten, het verwondert en bewegen het sociaal contact maken dat je tot andere gesprekken komt.                       

Er is daarnaast ook een groep bewoners in het verpleeghuis voor wie bewegen (zeer) moeilijk is. Het aanspreken en stimuleren van de spieren blijft echter van belang. Voor deze doelgroep kan een vorm van 'pactief bewegen' ingezet worden. Wij hebben daarvoor een comfortabele stoel die meebeweegt met de beelden die je op tv ziet. Zo kun je 'paardrijden' waarbij de stoel mee schommelt met de bewegingen van een paard. Voor de avonturier is het ook mogelijk om te gaan motorrijden of er kan rustgevend gezwommen worden met dolfijnen. Door de trillingen en bewegingen van de stoel worden de spieren gestimuleerd, zonder dat men daarvoor zelf in beweging hoeft te komen. Het vermindert onrust, verveeldheid en passiviteit en kan bijdragen aan een hoger welbevinden.²⁰

Uiteraard blijven ook het rondje door de tuin, het ommetje in de wijk en bijvoorbeeld de jeu de boules van belang om meer te bewegen (en te zorgen voor een frisse neus). Bovenstaande technologieën kunnen echter goed ingezet worden om te zorgen voor meer afwisseling, de bewoners te betrekken voor wie naar buiten gaan minder vanzelfsprekend is en te zorgen voor meer beweging. Immers, fietsen is voor de één een hobby, terwijl een ander ervan gruwelt. Om onze bewoners te motiveren meer te bewegen en hen hierbij te ondersteunen, is het van belang dat we aansluiten bij hun wensen en behoeften. 

Auteur

• Tanneke Severijn, medewerker zorgtechnologie, Zorggroep Solis, Deventer