Meerwaarde van een Ouderenteam

Maatschappelijke weging van opbrengsten en kosten

Aafke de Groot, Lieuwe-Jan van Eck

Het Ouderenteam onderzoekt kwetsbare ouderen aan huis, bemiddelt zorg, voert kortdurende behandelingen uit en begeleidt de situatie tot een nieuw evenwicht bereikt is. In dit artikel wordt de waarde van het Ouderenteam inzichtelijk gemaakt en wordt een aanzet gedaan om de effecten van de interventies van het Ouderenteam te benoemen en te kwantificeren.

Het Vivium ABC is een ambulant Ouderenteam dat sinds 2003 wordt ingezet bij de diagnostiek, behandeling en advisering van thuiswonende ouderen met complexe zorgvragen in de regio Gooi Noord en noordelijke Vechtstreek. Zorginterventies voor deze doelgroep zijn multidisciplinair en moeten individueel afgestemd worden op de gevonden zorgbehoeften. Dat maakt de resultaten moeilijk te generaliseren en de effecten lastig meetbaar.¹ In dit artikel wordt een aanzet gedaan om de effecten van de interventies van het Ouderenteam te benoemen en te kwantificeren.

Het Ouderenteam bestaat uit een verpleegkundige, een specialist ouderengeneeskunde en een gz-psycholoog. Het team onderzoekt kwetsbare ouderen aan huis, bemiddelt zorg, voert kortdurende behandelingen uit en begeleidt de situatie tot een nieuw evenwicht bereikt is. De aanmelding verloopt via de huisarts. Een overzicht van de casuïstiek van het ouderenteam is eerder beschreven in het Tijdschrift voor Geriatrie en Gerontologie.²

Pijlers in de werkwijze van het Ouderenteam:

• Laagdrempelige bereikbaarheid voor cliënt en verwijzer.
• Brede benadering van de verwijsvraag. Veel aandacht voor het sociale netwerk van de cliënt en hun betrokkenheid bij diens welbevinden. 
• Afstemming tussen Ouderenteam, huisarts en andere betrokken zorgverleners.
• Interdisciplinaire samenwerking binnen het team; de complexe zorgvraag en multimorbiditeit van de cliënt vereisen een integrale aanpak.
• Afhankelijk van de zorgvraag kan een beroep gedaan worden op diverse paramedici die gespecialiseerd zijn in ouderenproblematiek.

De waarde van het Ouderenteam wordt in dit artikel inzichtelijker gemaakt door middel van een maatschappelijke businesscase (mBC). In een mBC worden alle kosten en baten (effecten) naast elkaar gezet en gekwantificeerd. Dit wordt ook wel een kosteneffectiviteitsstudie of maatschappelijke kosten- en batenanalyse (MKBA) genoemd.

Methode

De professionals van het Ouderenteam hebben een itemlijst opgesteld met daarin de veronderstelde effecten van hun ‘bemoeienis’. Teruggaand vanaf het eerste kwartaal van 2015 zijn de eerste 24 afgeronde dossiers bestudeerd. Dossiers waarbij één van de behandelaren niet meer in het team werkte zijn niet beoordeeld. Per cliënt is door twee willekeurige teamleden, onafhankelijk van elkaar, gescoord in welke mate men dacht het effect te hebben bereikt. Deze twee scores zijn gemiddeld. In tabel 1 is de itemlijst met effecten weergegeven.

Vervolgens is een selectie gemaakt van zeven items die duidelijk positief scoren, maatschappelijk relevant zijn en waarvan voldoende gegevens bekend zijn om de kosten nader uit te werken. Deze items zijn onder te verdelen in positieve effecten voor de cliënt, informele - en formele zorg.

In deze mBC doen we aannames op basis van literatuurstudie, de scores uit tabel 1 en verdiepende gesprekken met de teamleden over hoe vaak een effect werd bereikt. We maken vanuit deze bronnen aannames: vertalingen in maat en getal. In de aannames gaan we steeds uit van een groep van 100 cliënten.

A. Effecten voor de cliënt

1. Depressie signaleren en behandelen

De (maatschappelijke) kosten van een depressie zijn enorm. De behandelkosten van depressies bedragen op jaarbasis bijna een miljard per jaar.³ Volgens Janzing & Zitman (2002) komt bij ongeveer 50% van de cliënten met dementie een lichte of ernstige vorm van depressie voor.⁴ Van de kwetsbare ouderen van het Ouderenteam heeft volgens de teamleden 10% een ernstige vorm van depressie en 40% een lichte vorm.

2. Medicatieveiligheid verbeteren

Bij veel ziekenhuisopnames van ouderen spelen problemen rondom medicijnen een rol. Jaarlijks zijn dit er 41.000. Personen ouder dan 65 jaar hebben een tweemaal hogere kans op geneesmiddel gerelateerde opnames. De gemiddelde ligduur van de geneesmiddel gerelateerde ziekenhuisopname is 11,2 dagen.⁷ De geschatte ziekenhuiskosten van een opname van 11,2 dagen bedraagt zo’n € 6.537,34.⁸

Door de aandacht voor het medicatiegebruik kunnen fouten en medische kosten als gevolg daarvan worden voorkomen. Het Ouderenteam verbetert in bijna 40% van de casussen de medicatieveiligheid ( zie tabel 1).

B. Effecten voor informele zorg

3. Mastery (regiegevoel) mantelzorger en afstemming met familie

Het aantal ontvangers van mantelzorg stijgt tot 2030 met 8%. Het aantal mantelzorgers neemt toe met 5%. Door deze ‘scheve’ verhouding zal de draaglast van mantelzorgers toenemen. Naar schatting is 10% van de mantelzorgers van de doelgroep van het Ouderenteam ernstig overbelast.⁹

Uit de scorelijst (tabel 1) blijkt dat in ruim 80% mantelzorgers de situatie beter beheersen en de afstemming binnen de familie verbetert door het consult van het Ouderenteam. Dit zit in het feit dat men zich gehoord voelt, dat er erkenning is, dat er een diagnose wordt gesteld en dat de juiste hulp wordt ingezet. De aanname is dat mantelzorgers minder vaak de huisarts bezoeken, minder medicatie gebruiken en minder verzuimen. We gaan uit van 1 mantelzorger per cliënt.

Onderzoek toont aan dat 23% van de mantelzorgers zich gedwongen voelt minder te werken of zelfs helemaal te stoppen met werken. De Boer e.a. (2003) laat zien dat 5% van de mantelzorgers stopt met werken, 6% korter gaat werken, 5% werk afhoudt en 3% niet werkt terwijl men dat eigenlijk wel zou willen. In totaal wordt per mantelzorger 552 uur op jaarbasis niet gewerkt die men wel zou kunnen en willen werken.¹⁰

4. Effecten voor formele zorg

4. Voorkómen opstopping SEH

Jaarlijks belanden er van de 1000 85-plussers 320 op de spoedeisende hulp (SEH).^{11, 12} Uit eerder onderzoek weten we dat 70% van deze groep oudere patiënten wordt opgenomen in het ziekenhuis en 30% weer terug naar huis gaat.¹³ Een voorname trigger voor opname op de SEH is vaak dat een somatische aandoening, bijvoorbeeld een luchtweginfectie, dermate escaleert dat een spoedopname nodig is. De situatie is voor die tijd al buitengewoon complex, de mantelzorgers zijn overbelast en de infectie is de druppel. De kosten van een opname op de SEH zijn €1.080. Hierbij zijn de kosten van een eventueel vervolgtraject meegenomen (poliklinisch/opname).¹⁴

5. Substitutie van zorg

Het Ouderenteam zet in op het geleiden naar passende zorg en het voorkomen van shoppen. Door het beter monitoren van de situatie zal er eerder aan de bel getrokken worden en door het in kaart brengen van de wensen ten aanzien van verdere behandeling, kunnen onwenselijke opnames en heropnames vermeden worden. Een tijdelijke opname in het verpleeghuis is goedkoper dan een opname in het ziekenhuis.¹⁴

6. Ontlasten huisarts/POH

Kwetsbare ouderen komen vaak met a-specifieke klachten bij de huisarts. Door het assessment van het Ouderenteam ontstaat een overzichtelijke probleemlijst met bijbehorende interventies. Behandeling en zorg zijn daarmee geïntegreerd in één plan. Het vervolgen van dit zorgplan kan door de praktijkondersteuner huisarts (POH)-ouderen gedaan worden, die waar nodig overlegt met de huisarts als er nieuwe problemen bijkomen. Volgens de betrokken professionals (zie tabel 1) wordt de huisarts in 16 van de 24 gevallen zeker ontlast (67%).

7. Efficiënte diagnostiek

Cliënten met beginnende dementie gaan in het reguliere traject naar het ziekenhuis voor diagnostiek. Diagnostiek naar dementie is grotendeels uitvoerbaar in de eerste lijn. Het team zou in 50% van de gevallen de diagnostiek kunnen overnemen. Daarbij wordt na zorgvuldige afweging vaak van aanvullend onderzoek afgezien. Hierdoor wordt er bespaard op bijvoorbeeld MRI/CT en/of de EEG of PET/SPECT.¹⁶ Het aan huis verrichten van diagnostiek geeft extra observatiemogelijkheden.

Het Ouderenteam ziet in de praktijk dat een integrale aanpak aansluit bij de behoeften van zorgvragers en hun familie. In dit artikel wordt de waarde van die aanpak beschreven en berekend, gebaseerd op de methode van de maatschappelijke businesscase. Door op deze wijze de mogelijke effecten van een complexe interventie in kaart te brengen wordt duidelijk dat het werk van een Ouderenteam op verschillende niveaus in de zorg maatschappelijke waarde heeft. Slechts 7 van de 20 effect-thema’s zijn doorgerekend in deze mBC.

Het opstellen van een mBC is geen wetenschappelijke exercitie, er ligt geen wetenschappelijk onderzoek aan ten grondslag, maar zo stevig mogelijk vanuit literatuur en praktijk onderbouwde aannames. Het  is een waarderingsmethode en heeft als doel het gesprek over de meerwaarde gefundeerd te kunnen voeren. Er werden in deze casus geen onafhankelijke onderzoekers betrokken, de effecten werden door het team zelf beoordeeld. Evaluatie door cliënten, hun familie en door verwijzers kan de aannames verder toetsen en onderbouwen. In deze opzet is geen controlegroep meegenomen, waardoor de effecten van de teaminterventie niet vergeleken kunnen worden met een andere - of geen interventie.

Het is echter aannemelijk dat een consult via besparingen in eerste- en tweede lijn uiteindelijk kostenverlagend werkt. Met deze uitkomst kan de discussie over de positie en financiering van dergelijke teams onderbouwd worden.