Ouderenzorg op Bonaire: zorg met aandacht voor elkaar. Bon dia!

Tessa Nooij, Ria Razabsekh, Martin Smalbrugge

Als tweedejaars aios ouderengeneeskunde heb ik een keuzestage in het verpleeghuis op Bonaire gedaan. Natuurlijk heb ik van het eilandleven en de prachtige zee genoten, maar ook enorm veel gezien en geleerd van de ouderenzorg op het eiland. De openbare lichamen Bonaire, Sint-Eustatius en Saba, ook wel Caribisch Nederland, hebben een diepere band met Nederland en functioneren als bijzondere gemeente van Nederland.

Omdat ik de eerste aios in het verpleeghuis ben geweest, was dit voor de verzorging/verpleging wennen. Men was gewend aan één dokter en één aanspreekpunt, in plaats van twee. In het begin hadden ze moeite om mij als volwaardig arts te zien, de term aios in het verpleeghuis was hen onbekend en zo werd ik aanvankelijk meer gezien als co-assistent of stagiaire. Naarmate de tijd vorderde kwam er gelukkig steeds meer (h)erkenning en kreeg ik ‘de doktersfunctie’ toebedeeld.

Gezondheidszorg op Bonaire

Bonaire is een eiland met 19.408 inwoners (CBS jan. 2016) en is dus eigenlijk te vergelijken met een grote Nederlandse gemeente. Mensen die er geboren worden groeien op met het gegeven dat er beperkingen zijn: niet alles is aanwezig op het eiland zelf en iedereen is gewend om voor een aantal zaken (zoals sommige sportbenodigdheden, witgoed, buitenlandse vluchten) naar een ander (ei)land te moeten. De belangrijkste taal die gesproken wordt is het Papiaments, en daarnaast Spaans, Engels en Nederlands.

De gezondheidszorg op het eiland is, met uitzondering van de huisartsenzorg, georganiseerd vanuit één stichting: Fundashon Mariadal. Ziekenhuis- en verpleeghuiszorg, diabetesdienst, consultatiebureau, thuis-, kraam- en ouderenzorg, ambulance, tafeltje dekje, zijn bestuurlijk allemaal onder één dak terug te vinden. Het verpleeghuis Kas di Kuido is, via een gang verbonden met het ziekenhuis (35 bedden groot) en heeft 75 bedden, die steeds voor de volle honderd procent bezet zijn. De medische zorg in het verpleeghuis wordt door specialisten ouderengeneeskunde uit Nederland verleend die daar, vanuit de relatie die bestaat met VUmc, tijdelijk gedetacheerd worden. Acht huisartsen maken de eerstelijns zorg uit.

Verpleeghuiszorg op Bonaire

Op 1 januari 2017 verbleven er, zoals al aangegeven, 75 bewoners (100% bezetting) in Kas di Kuido. De belangrijkste kenmerken van de bewoners zijn samengevat in tabel 1.

Van de 75 verpleeghuisbewoners was 39% man en 61% vrouw. De gemiddelde leeftijd bedroeg 80,4 jaar. De meesten waren (33%) tussen de 80 en 90 jaar oud. 12% was jonger dan 65 jaar. Van de bewoners is de meerderheid Rooms-Katholiek en de meesten waren ongehuwd (48%) dan wel verweduwd (32%).

Het verpleeghuis heeft een spilfunctie op het eiland, vanuit hier wordt de ouderenzorg op het eiland geregeld. Primair heeft het een woonfunctie, maar ook de dagbehandeling patiënten zitten dagelijks tussen de bewoners.

Het verpleeghuis is opgesplitst in drie vleugels met een grote gemeenschappelijke open woonkamer. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen somatische en psychogeriatrische bewoners. Er zijn geen gesloten deuren en alle bewoners kunnen gemakkelijk in en uit lopen en gaan staan en zitten waar ze willen. Dit is een groot verschil met Nederland, waar PG en somatiek afdelingen van elkaar gescheiden zijn en PG-bewoners vaak op gesloten afdelingen verblijven. 

De bewoners in Kas di Kuido letten niet alleen op elkaar, maar helpen elkaar en voeren veel activiteiten gezamenlijk uit. Elke dag zijn activiteitenbegeleiders aanwezig in de woonkamers die lokale muziek spelen en spelletjes met de bewoners doen.

De gemiddelde verblijfsduur van een bewoner is met 5,5 jaar een stuk langer dan in Nederlandse verpleeghuizen. In Nederland is de verblijfsduur gemiddeld 2 jaar en deze daalt, waarschijnlijk als gevolg van de toenemende zorgzwaarte per bewoner, op sommige plaatsen tot minder dan 1 jaar.¹ De meest voorkomende ziektediagnoses die tot opname van bewoners hebben geleid zijn: hart- en vaatziekten; CVA; endocriene ziekten; psychiatrische aandoeningen waaronder dementie, delier en andere cognitieve stoornissen.

Een opnamecriterium in het verpleeghuis is de mate van zorgafhankelijkheid, ingeschat door het hoofd zorg van ‘Kas di Kuido’. Er zijn geen zorgzwaartepakketten en geen indicatiestellingsorgaan. De belangrijkste opnamereden in de praktijk is het wegvallen of ontbreken van mantelzorg in de thuissituatie. Voor mensen met een psychiatrische stoornis bestaat geen aparte woonvoorziening op Bonaire, waardoor ook deze patiënten in het verpleeghuis verblijven.

Beleidsgesprekken over reanimatie en advance care planning (ACP) worden vaak niet gevoerd en is veel minder een gewoonte dan in Nederland. Bij 56% van alle bewoners zijn (nog) geen beleidsafspraken gemaakt. Bij de 44% waarbij deze wel gemaakt zijn, betreft dit bij 61% van alle bewoners een niet reanimatie besluit.

Verschillen tussen de situatie op Bonaire en Nederland

Een groot verschil tussen Bonaire en Nederland is de cultuur rond advance care planning en de omgang met het levenseinde. In Nederland wil men van alles vastleggen en anticiperend bespreken en is er in de laatste levensdagen ruimte voor palliatie met opiaten en sederende medicatie, eventueel ook palliatieve sedatie.^2,3 In Bonaire is dat minder gebruikelijk en speelt de religieuze overtuiging dat ‘het leven en de dood in handen is van ‘onze lieve Heer’’ een belangrijke rol: voor opiaten en sederende medicatie wordt daarom minder frequent gekozen dan in Nederland. Het geven van dit soort medicatie wordt gezien als ingrijpen in het stervensproces.

Maar tussen het Nederlands verpleeghuis en ‘Kas di Kuido’ op Bonaire bestaan ook overeenkomsten: het grootste deel van de bewoners is vrouw, de arts overlegt veel met de verzorgende/verpleegkundige, gaat langs de patiënten wanneer dit nodig is en verwijst indien hij dit noodzakelijk acht (denk aan paramedici of medisch specialisten). Omdat het eiland en het aanpandige ziekenhuis klein zijn, zijn de lijnen tussen de verschillende zorgverleners kort wat voor een snelle en prettige samenwerking zorgt.

In vergelijking met Nederland zorgen de bewoners in Kas di Kuido voor elkaar, maar wordt ook in veel dingen sámen opgetrokken. Er is meer fysiek contact door een omhelzing of een gezamenlijk dansje, wat voor een fijne sfeer zorgt. Ik hoop hiervan iets mee te kunnen nemen naar Nederland, evenals dat iedereen elkaar steeds weer vriendelijk groet: bon dia! (goede dag!)