Hora-est: Tailoring care for older adults: Understanding older adults’ goals and preferences

Annelies Veldwijk-Rouwenhorst

In (letterlijke en figuurlijke) volle verwachting trad oud-aioto ouderengeneeskunde Wanda Rietkerk op 7 juli jongstleden het academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen binnen. Haar geduld was al flink op de proef gesteld, want door de coronapandemie was haar verdediging uitgesteld. De promotieplechtigheid vond in aangepaste vorm plaats. Via de livestream woonden tientallen geïnteresseerden de ceremonie op digitale afstand bij. Gehuld in het groen (maar zeker niet groen op het onderwerp ‘zorg op maat voor thuiswonende ouderen’) verdedigde Wanda Rietkerk haar maar liefst zeven hoofdstukken tellende proefschrift. Ik zal u meenemen in de belangrijkste conclusies.

In het inleidende hoofdstuk illustreert Rietkerk hoe belangrijk zorg op maat voor thuiswonende ouderen is. Door multimorbiditeit neemt de zorgcomplexiteit voor deze patiëntengroep toe en is juist bij deze groep een individuele benadering vereist. De huidige zorg is nu nog onvoldoende ingericht op een persoonsgerichte maar ook integrale benadering. In het proefschrift geven Rietkerk en haar onderzoeksgroep dan ook de volgende hypothese: ‘’zorg op maat door het stellen van doelen en verhoogde patiëntbetrokkenheid verbetert het welbevinden van kwetsbare ouderen.’’ Rietkerk bestudeert in haar proefschrift de effecten, mechanismen en de context van het stellen van doelen door thuiswonende ouderen.

Heeft het stellen van doelen zin?

Middels het programma Wijs Grijs werd bekeken in hoeverre het stellen van doelen effect had op het welbevinden van 453 kwetsbare thuiswonende 65-plussers. Ouderen die het programma Wijs Grijs 1.0 (screening op kwetsbaarheid en een geriatrisch assessment) kregen aangeboden werden vergeleken met ouderen die het programma Wijs Grijs 2.0 kregen aangeboden (met als extra componenten het stellen van doelen middels een doelenkaart en toepassing van een motiverende gespreksvoering). Helaas was tussen beide groepen geen verschil in welbevinden te bespeuren. Toch bleek uit een ander programma, genaamd Samen Oud, dat het stellen van doelen samen met een casemanager wel degelijk effect heeft. Ouderen werden door deze casemanager begeleid in het bereiken van hun doelen. Bijna 75% van de gestelde doelen werd bij de geïncludeerde 233 thuiswonende ouderen van 75+ jaar na een jaar behaald.

In perspectief stellen

De onderzoeksgroep nam er geen genoegen mee dat effect van Wijs Grijs 2.0 op het welbevinden van ouderen ontbrak en zocht naar verklarende mechanismen. In diepte-interviews werden ervaringen van 25 deelnemende ouderen aan het programma bestudeerd. Wat bleek: de meerderheid van de deelnemers was wel degelijk tevreden met het programma. Deze tevredenheid had echter alleen betrekking op de bejegening door zorgprofessionals. Verder werd met Wijs Grijs 2.0 de behoefte aan een holistische benadering vervuld. Zoals één van de deelnemers mooi verwoordde: “En dat je ook voelt dat iemand luistert: dat je niet alleen maar een kwaaltje bent dat opgelost moet worden. Maar dat je als mens gezien wordt.’’ Toch ervoeren de ouderen weinig eigenaarschap in het programma en was de timing van het programma vaak niet goed door het grillige beloop van klachten en ziektes. Dit was grotendeels te wijten aan de proactieve werving.

Naast de ervaringen van deelnemers werden ervaringen van zorgprofessionals uitgediept. Professionals gaven aan dat hen de vaardigheid ontbrak om motivatie bij de deelnemers te ontlokken en dat zij weinig tijd besteedden aan het uitwerken van plannen om doelen te behalen. Ten slotte bleek uit elf geluidsopnames van de assessments die door deze zorgprofessionals werden uitgevoerd dat de kwaliteit van de geformuleerde doelen beperkt was (weinig concreet) en dat de motiverende gespreksvoering beperkt was toegepast.

In context plaatsen

Een derde factor die werd onderzocht door Rietkerk was de context waarin reorganisatie van zorg van ouderen plaatsvindt. Met deze reorganisatie wordt de omzetting bedoeld van het huidige zorgstelsel (gebaseerd op een acuut episodisch model dat niet aansluit bij de langdurige en fluctuerende behoeften van ouderen met complexe problemen) in een zorgstelsel waarin zorg op maat wordt geleverd, rekening houdend met de behoeften, doelen en mogelijkheden van de oudere. Er werd onderzocht in hoeverre proactieve zorg en het stellen van doelen bij de voorkeur van ouderen past. Met Likert-schalen (schalen waarbij een deelnemer bij het beantwoorden van een vraag uit een aantal vaste opties kan kiezen) werd de voorkeur voor betrokkenheid bij gezondheidsbeslissingen en de voorkeur voor het uitvoeren van gezondheidsgedrag gemeten. De helft van een groep van 1.408 ouderen gaf aan zelf actief betrokken te willen worden op beide gebieden. De andere helft wilde op een of beide gebieden niet actief betrokken worden. Interessant was dat niet actief betrokken willen worden significant gerelateerd was aan verschillende patiëntkenmerken: een hogere leeftijd, alleenstaand zijn, niet-zelfstandig wonen, een laag opleidingsniveau, een hogere kwetsbaarheid en een lagere kwaliteit van leven. De zorgprofessional lijkt bij deze patiëntkenmerken dus meer de regie te moeten nemen en de patient minder actief te kunnen betrekken in het stellen van doelen en uitvoeren van gezondheidsgedrag. Toch stelt Rietkerk tijdens haar verdediging dat het als zorgprofessional niet mogelijk is om aan de buitenkant van de patient te zien wat zijn/haar voorkeuren zijn ten aanzien van meebeslissen en je je als professional moet behoeden voor vooroordelen. ‘’Maak de voorkeuren bespreekbaar’’, is de boodschap die ze mee wil geven.

Toekomstmuziek

Rietkerk sluit haar proefschrift af met een conclusie en reflectie op de resultaten. Het stellen van doelen kan helpen om de (heterogene) behoeften van ouderen en veranderingen in de tijd te detecteren. De mate van behoefte aan regie in de zorg verschilt bij ouderen. Hoewel hulpverleners een proactieve benadering vaak belangrijk vinden, geeft een deel van de thuiswonende kwetsbare ouderen aan geen vertrouwen te hebben in een proactieve aanpak van toekomstige problemen of gezondheidsgedrag.”Juist deze groep verdient aandacht en tijd.” Bij het herontwerpen van de zorg voor thuiswonende kwetsbare ouderen moet hier rekening mee worden gehouden.

In de zaal klinken aan het einde van de promotieplechtigheid de verlossende woorden van de pedel: ‘’Hora Finita’’. Het zit erop: Wanda Rietkerk mag zich ’doctor’ noemen. Eén ding is zeker: met dit gedegen en breed uiteengezette proefschrift ben ik er van overtuigd dat deze dr. wijs grijs zal worden! 

Auteur

•  Annelies Veldwijk-Rouwenhorst, aioto Ouderengeneeskunde, VOSON