Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)

Themagroep UNO-VUmc ontwikkelt factsheet over initiatieven rondom antibioticaresistentie in de langdurige zorg

Laura van Buul, Astrid Beckers, Jessica Edwards van Muijen, Winfried Vergeer, Cees Hertogh

Binnen het Universitair Netwerk Ouderenzorg van VU medisch centrum (UNO-VUmc) zijn drie themagroepen actief, waarin professionals uit zorgorganisaties zich buigen over een bepaald onderwerp. Eén van deze themagroepen houdt zich, onder andere, bezig met het onderwerp ‘antibioticaresistentie’ en ontwikkelde de factsheet ‘initiatieven antibioticaresistentie langdurige zorg’.

De UNO-VUmc themagroep ‘Organisatie van zorg’ bestaat sinds 2016. In deze themagroep zitten professionals van verschillende disciplines en zorgorganisaties. Eén van de onderwerpen waar de themagroep zich over buigt, is ‘antibioticaresistentie’. Zo brachten de themagroepleden middels een enquête in kaart wat zorgorganisaties die zijn aangesloten bij UNO-VUmc zoal doen op het gebied van infectiepreventie en goed gebruik van antibiotica. De verbeterpunten die hieruit naar voren kwamen, werden gedeeld met het netwerk.

_{Foto: UNO-VUmc themagroep Organisatie van Zorg (v.l.n.r. Paul Terpstra, Laura van Buul, Carla van der Maas, Felix Thieme,
Jessica Edwards van Muijen, Renée van der Leeuw, Annet van Zoonen, Astrid Beckers en Winfried Vergeer)}

Antibioticaresistentie? We zien door de bomen het bos niet meer!

In 2018 constateerden de leden van de themagroep dat er veel ‘op het veld af komt’ als het gaat om antibioticaresistentie: verschillende partijen benaderen zorgorganisaties met verschillende initiatieven. Maar welke spelers zijn er eigenlijk allemaal precies? Wat is er allemaal beschikbaar? En wie heeft welke expertise? Er blijkt zóveel te zijn, dat het moeilijk is om door de bomen het bos te (blijven) zien.

De factsheet

Daarom besloot de themagroep een factsheet te maken, met een overzicht van alle initiatieven die er in de langdurige zorg zijn rondom infectiepreventie en goed gebruik van antibiotica (ook wel antibiotic stewardship genoemd). Van elke partij is aangegeven wat deze precies doet, en waar je meer informatie kunt vinden. Er kan daarbij direct vanuit de factsheet worden doorgeklikt naar relevante websites en producten. In de afbeelding is een gedeelte van de factsheet weergegeven ter illustratie: de volledige factsheet is beschikbaar op de website van het UNO-VUmc.

^{Afbeelding: een gedeelte van de factsheet met voorbeelden van initiatieven rondom infectiepreventie (boven) en antibiotic stewardship
(onder). De volledige factsheet is te bekijken op de website van het UNO-VUmc.}

Vanuit partijen als het ministerie van VWS en de IGJ wordt druk uitgeoefend op zorgorganisaties voor het op orde hebben van infectiepreventie en antibioticabeleid. De factsheet kan zorgorganisaties helpen om een overzicht te krijgen van alles wat er te ‘halen’ valt op dit gebied. De opgedane kennis kan gebruikt worden bij het intern (door)ontwikkelen van dit thema.

Waarom zoveel initiatieven?

De factsheet bekijkend valt het op dat de meeste partijen pas sinds enkele jaren intensief bezig zijn met het thema antibioticaresistentie. De verklaring hiervoor is dat het onderwerp zowel in de politiek als in de media sinds enige tijd meer aandacht krijgt. De directe aanleiding voor een aantal initiatieven was het lanceren van een ‘nationaal actieplan antibioticaresistentie’ door minister Schippers in juni 2015.

In dit actieplan is veel aandacht voor de langdurige zorg, vanwege een relatief gebrek aan kennis over antibioticaresistentie en juist gebruik van antibiotica in deze sector. Het RIVM kreeg de opdracht om hier meer inzicht in te krijgen, wat geresulteerd heeft in twee onderzoeksprojecten. Het eerste is een puntprevalentieonderzoek naar het dragerschap van multiresistente bacteriën onder bewoners van 300 verpleeghuizen, uitgevoerd in 2018. De eerste resultaten laten zien dat dragerschap in verpleeghuizen niet afwijkend is van dragerschap in de open populatie.¹ Het tweede project is een pilotonderzoek dat in samenwerking met het UNO-VUmc is uitgevoerd. Daarbij registreerden een aantal verpleeghuizen – peilstations; één per academisch netwerk van SANO – via hun elektronisch cliëntendossier gegevens over juist gebruik van antibiotica, en zij kregen deze gegevens vervolgens teruggekoppeld. Ook dit project is in 2018 afgerond en na positieve evaluatie worden inmiddels plannen gemaakt voor een landelijk representatieve voortzetting.

Een ander onderdeel van het nationale actieplan was de oprichting van tien ‘regionale zorgnetwerken antibioticaresistentie’. In deze netwerken moeten zorgorganisaties en professionals uit eenzelfde regio gaan samenwerken, met als doel het uitwisselen en ontwikkelen van informatie over antibioticaresistentie. Voorbeelden hiervan zijn het genereren van inzicht in de verspreiding van resistente bacteriën door de zorgketen, en het afstemmen van regionaal beleid. Na een tweejarige pilotfase hebben de netwerken inmiddels structurele financiering en een nieuwe opdracht voor de komende twee jaar.

Tot slot heeft het nationale actieplan ook geleid tot het Vilans-project ‘aanpak antibioticaresistentie in verpleeghuizen’ en de ontwikkeling en implementatie van de richtlijnen urineweginfecties en lage luchtweginfecties door Verenso. Al met al zijn er dus veel activiteiten in gang gezet, die niet altijd met elkaar afgestemd werden. Dit verklaart het gevoel van ‘overweldigd worden’ bij professionals in het veld. Inmiddels is er meer coördinatie en vindt er meer afstemming plaats tussen de verschillende genoemde partijen.

Conclusie

De ontwikkeling van de factsheet ‘iniatieven antibioticaresistentie langdurige zorg’ vormt een mooi voorbeeld van hoe er vanuit de praktijk een behoefte gesignaleerd wordt, en vervolgens door mensen uit diezelfde praktijk een concreet product ontwikkeld wordt dat in die behoefte voorziet. Zo helpen de leden van de UNO-VUmc themagroep ‘Organisatie van zorg’ zowel hun eigen praktijk als die van collega’s uit andere zorgorganisaties verder!

Auteur

• Dr. Laura van Buul, Coördinator UNO-VUmc, Onderzoeker Afdeling huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde, sectie UNO, Amsterdam Public Health research institute, AmsterdamUMC, Amsterdam
• Astrid Beckers, specialist ouderengeneeskunde
• Jessica Edwards van Muijen, specialist ouderengeneeskunde
• Winfried Vergeer, specialist ouderengeneeskunde
• Prof. dr. Cees Hertogh, hoogleraar ouderengeneeskunde & ethiek van de zorg/Hoofd sectie ouderengeneeskunde en universitair netwerk ouderenzorg (UNO-VUmc), Amsterdam UMC, Amsterdam