Ingezonden reactie op artikel: De behandeling van agitatie bij dementie

Martin Smalbrugge, Sytse Zuidema

Geachte redactie,

Graag reageren wij als vice-voorzitter en voorzitter van de werkgroep die de richtlijn probleemgedrag bij mensen met dementie opstelde in 2018¹ op de bijdrage in TvO getiteld ‘De behandeling van agitatie bij dementie. Wat te doen bij extrapiramidale stoornissen?’.² Van Atteveld en Ter Brugge wijzen er op, met anderen voor hen,³ dat het aantal medicamenten dat goed onderzocht is voor de behandeling van geagiteerd gedrag bij mensen met dementie beperkt is en dat dit de behandelend arts soms ‘dwingt’ tot prescriptie van minder goed onderzochte middelen.

Wij waarderen hun initiatief om met een voorbeeldcasus uit de dagelijkse praktijk, via zorgvuldig beschreven literatuuronderzoek, te kijken of er sinds de publicatie van de richtlijn nieuwe onderzoeken verschenen zijn over quetiapine en clozapine over hun effect op geagiteerd gedrag bij mensen met dementie. Het regelmatig beschouwen van nieuwe literatuur na het verschijnen van de richtlijn probleemgedrag is zinvol om te kijken of (delen van) de richtlijn herzien moeten worden.

We denken dat de conclusies die zij trekken op basis van hun onderzoek enerzijds scherper (over quetiapine) en anderzijds genuanceerder (over clozapine) geformuleerd zouden moeten worden:

1. Voor quetiapine concluderen de auteurs dat er geen wetenschappelijk bewijs is gevonden voor de effectiviteit. De bevindingen uit de review van Farlow en Shamliyan,⁴ en wat reeds bekend was over quetiapine, kunnen ons inziens wel tot de conclusie leiden dat er inmiddels  enig bewijs is voor het niet effectief zijn van dit middel bij geagiteerd gedrag bij mensen met dementie. Wij betwijfelen sterk of nog meer onderzoek naar dit middel gerechtvaardigd is voor de indicatie geagiteerd gedrag bij mensen met dementie.
2. Voor clozapine concluderen de auteurs dat er aanwijzingen zijn dat clozapine effectief kan zijn in het behandelen van geagiteerd probleemgedrag bij dementie. De bevindingen van Teodorescu et al⁵ hebben als beperking dat als uitkomstmaten ‘onvrijwillige zorg’ en ‘psychotrope comedicatie’ werden gemeten: surrogaat parameters voor geagiteerd gedrag. Ons inziens is de conclusie dat clozapine werkzaam is voor geagiteerd gedrag bij mensen met dementie slechts gebaseerd op een afgeleide uitkomstmaat en is nader onderzoek nodig om  tot meer bewijs te komen.

De suggestie van de auteurs dat meer onderzoek dringend noodzakelijk is om de aanwijzingen dat clozapine mogelijk effectief is nader te onderzoeken steunen we van harte. N = 1 studies kunnen, naast of in plaats van RCTs, ook voor evaluatie van andere psychofarmaca daarbij een belangrijke rol vervullen in de kennisontwikkeling op dit uitdagende deel van ons vakgebied. De in november 2020 aan Eefje Sizoo toegekende Verenso-Beurs maakt een mooi begin daarmee!⁶

Note: Wij hebben de auteurs de gelegenheid gegeven om op deze reactie te reageren. Zij hebben aangegeven dat de ingezonden brief hen duidelijk is en zij hier niet nog iets specifiek aan kunnen toevoegen.

Auteurs

• Dr. Martin Smalbrugge, specialist ouderengeneeskunde, afdeling ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC, Amsterdam
• Prof. dr. Sytse U. Zuidema, specialist ouderengeneeskunde en hoogleraar ouderengeneeskunde, afdeling huisartsgeneeskunde en ouderengeneeskunde, UMCG, Groningen

Literatuur

1. Verenso-richtlijn ‘Probleemgedrag bij dementie’
2. Vera van Atteveld V, Bas ter Brugge. De behandeling van agitatie bij dementie. Wat te doen bij extrapiramidale stoornissen?. https://www.verenso.nl/magazine-februari-2021/no-1-februari-2021/praktijk/de-behandeling-van-agitatie-bij-dementie
3. Ronny Komen, Jacobien Erbrink, Tamara Spermon, Ada Vijfvinkel, Anke Duiker, Dayenne Salemink - Netwerkgroep Kaderartsen, Core-business voor kaderartsen. Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde: 2018; 2.
4. Farlow, MR, Shamliyan TA. Benefits and harms of atypical antipsychotics for agitation in adults with dementia. European Neuropsychopharmacology. 2017 maart; 27(3):217-231.
5. Teodorescu A, Dima L, Ifteni P, Rogozea LM. Clozapine for Treatment-Refractory Behavioral Disturbance in Dementia. Am J Ther. 2018 May 1;25(3):e320–5.
6. https://unoamsterdam.nl/onderzoeken/3144/