Effectiviteit en kenmerken van fysieke training op het uithoudingsvermogen van kwetsbare ouderen

een overkoepelende review van systematische reviews

 
 
Lizette Wattel, Dennis Visser, Karin Gerrits, Hans van der Wouden, Franka Meiland, Aafke de Groot, Elise Jansma, Cees Hertogh, Ewout Smit

Dit is een samenvatting van het artikel dat eerder is verschenen in BMJ Open 'Effectiveness and characteristics of physical fitness training on aerobic fitness in vulnerable older adults: an umbrella review of systematic reviews'. 

Geriatrische revalidatie (GR) is gericht op het herstel van functioneren en op herstel van sociale participatie van kwetsbare en/of oudere patiënten. Fysieke fitheid blijkt vaak beperkend te zijn voor het behalen van functionele doelen tijdens een GR-traject en daarom verdient het trainen van deze fysieke fitheid  aandacht binnen de GR. Een belangrijk element van fysieke fitheid is ‘uithoudingsvermogen’, oftewel aerobe fitheid: het vermogen van het circulatoire, respiratoire en musculaire systeem om zuurstof om te zetten in energie.

Voor het trainen van aerobe fitheid bestaan algemene richtlijnen, maar het is niet bekend in hoeverre deze richtlijnen van toepassing zijn op de heterogene groep van patiënten in de GR. Aan de hand van een literatuuronderzoek is getracht antwoord te krijgen op de volgende vragen:

1. Wat is het effect van fysieke fitheidstraining op aerobe-fitheidsmaten, in vergelijking met andere of geen training, bij mensen ouder dan 65 jaar en met verschillende soorten aandoeningen of beperkingen?
2. Wat zijn de trainingskarakteristieken van studies die een verbetering van aerobe fitheid laten zien bij mensen ouder dan 65 jaar?

Methode

We verrichtten een umbrella review van systematische reviews, die zowel gerandomiseerde als niet-gerandomiseerde vergelijkende onderzoeken bevatten. We includeerden systematische reviews over fysieke trainingsinterventies die aerobe fitheid zouden kunnen verbeteren, en die daarnaast aan de volgende criteria voldeden: ze beschreven resultaten voor volwassenen van 65 jaar en ouder, ze beschreven ten minste één van de FITT-karakteristieken van training (Frequentie, Intensiteit, Tijd of Type training) en ze rapporteerden aerobe fitheid voor en na de interventie. Na het beoordelen van de methodologische kwaliteit van de reviews, gebruikten we een narratieve synthese om de FITT-karakteristieken van de gevonden trainingen te beschrijven en het effect op het uithoudingsvermogen. Er werd hierbij ook gekeken naar  specifieke subgroepen, zoals ouderen met een cognitieve beperking of een cardiovasculaire aandoening. Bovendien bestudeerden we de gerapporteerde dosis-effect relaties.

Resultaten

We includeerden 51 artikelen betreffende 49 reviews. 33 reviews  beschreven een positief effect van training op de aerobe fitheid en vijf reviews vonden geen effect. In elf reviews waren de resultaten gemixt. De trainingskenmerken liepen sterk uiteen. De frequentie varieerde van een tot 35 sessies per week, de intensiteit van licht tot zwaar, de tijd per sessie van korter dan 10 minuten tot 120 minuten en er was een grote variatie in type oefeningen, zoals bijvoorbeeld lopen, fietsen en dansen. De methodologische kwaliteit van de reviews was over het algemeen laag. Eén review rapporteerde dosis-effectrelaties. De analyses van de subgroepen lieten positieve effecten zien op het uithoudingsvermogen, behalve voor traumapatiënten. In de reviews met positieve effecten kwamen de trainingskarakteristieken voor de meeste groepen in grote lijnen overeen met die van bestaande richtlijnen, zoals de toonaangevende richtlijn van het American College of Sports Medicine. Die richtlijn adviseert om activiteiten met matige intensiteit (dat is een score van 5 of 6 op een schaal van 0 tot 10) minimaal vijf keer per week uit te voeren gedurende 30 tot 60 minuten. Voor activiteiten met een zware intensiteit (score 7 tot 8) adviseert de richtlijn een frequentie van minimaal drie keer per week gedurende 20 tot 30 minuten.

Voor de kwetsbaarste groepen ouderen, zoals na een exacerbatie van COPD, bleken lagere trainingsintensiteiten en frequenties ook een positief effect te hebben op uithoudingsvermogen. En sommige kwetsbare subgroepen vereisen specifieke aanpassingen aan de trainingskarakteristieken. Zo zijn kortere trainingssessies nodig bij kwetsbare ouderen, en zouden ouderen met perifeer vaatlijden het best kunnen lopen op een intensiteit die ernstige claudicatiopijn geeft. Bij traumapatiënten bleken kortere sessies met een lage frequentie geen positief effect te hebben op het uithoudingsvermogen. Informatie over bijwerkingen ontbrak vaak, maar ongewenste neveneffecten leken weinig voor te komen.  

Conclusie

Fysieke fitheidstraining kan effectief zijn voor kwetsbare ouderen. Trainingskarakteristieken uit de huidige bestaande richtlijnen zijn breed toepasbaar, hoewel lagere frequenties en intensiteiten gunstig kunnen zijn voor de kwetsbaarste groepen. Voor sommige groepen ouderen worden aanpassingen geadviseerd.

De review is onderdeel van het Fit4Frail-onderzoek waarbinnen we aanbevelingen ontwikkelen voor het trainen van spierkracht en aerobe fitheid binnen de orthopedische geriatrische revalidatie. Klik hier voor meer informatie over dit onderzoek.

Auteurs

• drs. Lizette Wattel, coördinator UNO Amsterdam, onderzoeker Amsterdam UMC

• drs. Dennis Visser, aios ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC

• dr. Karin Gerrits, universitair docent Faculteit der Gedrags- en Bewegingswetenschappen, Vrije Universiteit en Merem Medische Revalidatie, Hilversum

• dr. Hans van der Wouden, onderzoeker, afdeling ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC.

• dr. Franka Meiland, docent en onderzoeker, afdeling ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC.

• drs. Aafke de Groot, specialist ouderengeneeskunde en onderzoeker, afdeling ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC

• drs. Ilse Jansma, medisch informatie specialist, afdeling epidemiologie en biostatistiek, Amsterdam UMC

• prof. dr. Cees Hertogh, hoogleraar ouderengeneeskunde en ethiek van de zorg, afdeling ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC

• dr. Ewout Smit, specialist ouderengeneeskunde, Vivium Zorggroep, onderzoeker afdeling ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC