Samenwerking in academische netwerken

Academische Werkplaats Ouderenzorg Zuid-Limburg | Multidisciplinaire samenwerking tussen praktijk en onderzoek

Dr. Hilde Verbeek

Dit keer heeft het Maastrichtse netwerk, genaamd de Academische Werkplaats Ouderenzorg Zuid-Limburg (www.academischewerkplaatsouderenzorg.nl) de eer om zich aan u voor te stellen. In deze bijdrage lichten wij onze unieke werkwijze toe en geven aandacht aan twee succesvolle projecten die uitgevoerd zijn binnen de Werkplaats.

Ontstaan en doelstelling

De Academische Werkplaats Ouderenzorg Zuid-Limburg (AWO-ZL) heeft zijn oorsprong in 1998 toen de samenwerking is gestart tussen een zorginstelling en de Universiteit Maastricht. Momenteel is de werkplaats een structureel samenwerkingsverband tussen zeven zorgorganisaties (Meandergroep Zuid-Limburg, Sevagram, Envida, Cicero Zorggroep, Orbis Medisch en Zorgconcern, Vivantes, MosaeGroep) en twee kennisinstellingen Zuyd Hogeschool en Universiteit Maastricht. Het netwerk bestrijkt circa 100 zorglocaties (zorgcentra, verpleeg- en verzorgingshuizen), thuiszorg en meer dan 15.000 zorgmedewerkers. De AWO-ZL richt zich primair op de zorg die wordt geleverd door de ouderenzorgorganisaties in de sector verpleging en verzorging. In diverse projecten wordt echter samengewerkt met relevante ketenpartners, zoals zorgvragers, huisartsen, ziekenhuis, GGZ, of met gemeenten en het MKB. 

De AWO-ZL heeft als doelstelling het ontwikkelen, toetsen en implementeren van innovatieve zorgconcepten die duurzame oplossingen bieden voor huidige en toekomstige problemen in de langdurige zorg voor ouderen. Daarbij gaat het om de zorg aan diverse doelgroepen ouderen (psychogeriatrie, somatiek, palliatieve zorg, revalidatie) in verpleeghuizen, zorgcentra en thuis. Drie speerpunten staan centraal in de werkwijze van de AWO-ZL. Allereerst het identificeren en bestuderen van medische en zorgproblemen voor ouderen. Een tweede speerpunt is het ontwikkelen en evalueren van interventies in de ouderenzorg. Als laatste realiseren we een uitwisseling tussen wetenschap en praktijk. Enerzijds vertalen we de wetenschappelijke inzichten naar de dagelijkse zorgpraktijk en wordt kennis geïmplementeerd in het werk van zorgprofessionals. Anderzijds brengt de zorgpraktijk ideeën en vragen in voor wetenschappelijk onderzoek. 

Hieronder treft u een introductiefilmpje aan van de AWO-ZL en haar activiteiten.

Duobanen en interdisciplinaire werkwijze

De kracht van de Academische Werkplaats Ouderenzorg is de structurele en interdisciplinaire samenwerking tussen praktijk en wetenschap. Verzorgenden, verpleegkundigen, artsen, fysio- en ergotherapeuten, psychologen, managers, docenten en onderzoekers zijn samenwerkingspartners. Niet alleen in onderzoeksprojecten maar ook in werkgroepen in de diverse zorginstellingen (zoals een commissie zorgonderzoek), wetenschapscommissies of in het onderwijs. Binnen het netwerk zijn hoogleraren uit diverse wetenschappelijke disciplines betrokken, waaronder verplegingswetenschap, ouderengeneeskunde, sociale gerontologie en technologie.

De samenwerking tussen praktijk en wetenschap wordt structureel vormgegeven door duobanen, detacheringen en promotieplaatsen. In de werkplaats zijn enerzijds gepromoveerde senior onderzoekers vanuit de universiteit gedetacheerd (minimaal 1 dag per week) naar zorgorganisaties en anderzijds medewerkers (verpleegkundigen, paramedici, artsen) vanuit de zorgorganisaties naar de Universiteit Maastricht en Zuyd Hogeschool. Samen bedenken ze oplossingen voor de problemen van de toekomst, die vervolgens worden getoetst en geïmplementeerd door de professionals zelf. Daartoe werken ze samen binnen geprioriteerde thema’s (zoals dementiezorg of bewegen) aan projecten (zoals 24-uurs verpleeghuiszorg op een zorgboerderij of de effecten van beweeginterventies). Sommige projecten worden uitgevoerd in één zorgorganisatie; aan andere projecten wordt door alle partners meegewerkt. De resultaten van projecten zijn beschikbaar voor alle organisaties. Hierbij vindt kruisbestuiving plaats van kennis en expertise over zorgorganisaties en kennisinstellingen heen. Een actueel overzicht van projecten kunt u bekijken op www.academischewerkplaatsouderenzorg.nl. Twee voorbeelden die zich richten op het verbeteren van kwaliteit van zorg in verpleeghuizen zullen hieronder kort worden toegelicht.

EXBELT: bandeloze zorg in verpleeghuizen

Vrijheidsbeperkende maatregelen worden nog steeds in grote mate toegepast in de verpleeghuiszorg, met prevalentie cijfers variërend van 11% tot circa 66% wereldwijd. Dit zijn maatregelen zoals een band in bed of in de stoel, een stoel met een tafelblad of dubbelzijdige bedhekken.  Om vrijheidsbeperkende maatregelen terug te dringen heeft de AWO-ZL een scholingsprogramma ontwikkelend, gebaseerd op een succesvol programma uit de Verenigde Staten.¹ Het scholingsprogramma was gericht op het verhogen van kennis van verzorgenden en verpleegkundigen en het versterken van het vertrouwen om vrijheidsbeperkende maatregelen niet meer toe te passen. Dit werd getest in gerandomiseerde en gecontroleerde studies. Helaas bleek het programma niet te resulteren in een reductie van vrijheidsbeperkende maatregelen.²

Vervolgens hebben we gebaseerd op de eerdere ervaringen opgedaan, een nieuwe multi-component programma ontwikkeld, genaamd EXBELT. EXBELT bestaat uit:

1. een organisatieverandering waarbij op het directieniveau van het verpleeghuis besloten wordt om geen vrijheidsbeperkende banden meer te gebruiken
2. scholing van het gehele multidisciplinaire team werkzaam in het verpleeghuis
3. consultatie door een verpleegkundig specialist en
4. de beschikbaarheid van alternatieve interventies.³

Na een succesvolle pilot-test, bleek het EXBELT programma effectief in een grootschalige, gecontroleerde studie. Het programma resulteerde in een 50% reductie van het bandengebruik, zonder dat het gebruik van andere vrijheidsbeperkende maatregelen, psychofarmaca of valincidenten omhoog ging. EXBELT is nu geïmplementeerd in de verpleeghuizen van het AWO-ZL netwerk en een nationale champagne heeft bijgedragen aan een dissimilatie van de resultaten. Op de website www.exbelt.nl is informatie beschikbaar en kunnen materialen gedownload worden om de resultaten te implementeren in de dagelijkse praktijk. Bovendien worden de resultaten gebruikt om beleidsadviezen te ontwikkelen op het niveau van het ministerie van VWS en de IGZ. 

Nurses on the Move

Een nieuw project dat gezamenlijk ontwikkeld is met alle zorgorganisaties binnen de werkplaats is Nurses on the Move. Dit project heeft tot doel om de kwaliteit van zorg in verpleeghuizen te verbeteren. Het focust in het bijzonder op het verbeteren van de functionele status van bewoners en het terugdringen van zorgafhankelijkheid. Om dit te bereiken zijn er drie unieke maar gerelateerde projecten opgestart:

1. verhogen effectiviteit van zorg. Dit project richt zich op het stimuleren van beweging in de dagelijkse zorg door verzorgenden en verpleegkundigen;
2. strategieën om verzorgenden en verpleegkundigen in staat te stellen om evidence based te werken;
3. competenties en leiderschap van verpleegkundigen en verzorgenden in toekomstige verpleeghuiszorg.

De eerste resultaten worden volgend jaar verwacht, zie de website www.nursesonthemove.nl

Kortom, de opbrengsten van de werkplaats zijn legio. De structurele samenwerking tussen wetenschap en praktijk in de vorm van duobanen en multidisciplinaire werkwijze is een belangrijke succesfactor binnen de werkplaats. De zorgpraktijk krijgt betere interventies beschikbaar en medewerkers met passende competenties. Het onderwijs kan beter aansluiten bij behoeften van de zorgpraktijk. Wetenschap kan zo maatschappelijke impact van onderzoek vergroten en het beleid krijgt betere onderbouwing en richting.⁴