Met ondernemerschap samen op één lijn

In figuur 2 worden deze ondernemingsvormen toegelicht. Daarnaast is enige kennis nodig over de verschillende financieringsstromen. Anno 2016 kunnen de werkzaamheden van een specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn onder andere gefinancierd worden uit de subsidieregeling extramurale behandeling. De website van het Zorginstituut Nederland (ZIN) biedt verdere informatie.³⁰ In de handreiking multidisciplinaire ouderenzorg van Ester Bertholet wordt tevens de mogelijkheid van declaratie via Diagnose Behandel Combinaties (DBC) beschreven.¹⁰

Uit de interviews voor dit onderzoek bleek dat het belangrijk is om op de hoogte te zijn van de actuele wet- en regelgeving in de eerste lijn zoals de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Wet langdurige zorg (Wlz) en de Zorgverzekeringswet (Zvw). Daarnaast bleek dat consultvragen van de huisarts veelal gaan over gedragsproblematiek bij dementie, M Parkinson, valproblematiek, polyfarmacie en palliatieve zorg. Belangrijk is om niet alleen te weten hoe de eigen actuele richtlijnen met betrekking tot deze casuïstiek toegepast moeten worden, maar ook om op de hoogte te zijn van de NHG-standaarden die veelvuldig door huisartsen worden geraadpleegd, zoals CVRM, DM, dementie, COPD en depressie. Zodoende weet een specialist ouderengeneeskunde welke stappen een huisarts voorafgaand aan zijn consult al heeft genomen.

"Ga langs bij een huisarts. Vraag hem welke knelpunten hij ervaart in de medische zorg aan kwetsbare ouderen. Meld wat jij hierin zou kunnen bieden en vraag op welke manier de huisarts wil samenwerken."

Ten derde is een aantal vaardigheden van de specialist ouderengeneeskunde nodig voor ondernemerschap in de eerste lijn. In het beknopte model (zie figuur 1) zijn de belangrijkste en meest genoemde vaardigheden uit de interviews beschreven. Actief luisteren naar de behoefte van de huisarts werd hierbij het vaakst genoemd. Vaak is de hulpvraag in eerste instantie niet geheel duidelijk. Met doorvragen kan de achterliggende verwijsvraag naar voren worden gehaald. Daarnaast is samenwerken erg belangrijk in de eerste lijn. Niet alleen met de huisarts, maar ook met de praktijkondersteuner, wijkverpleegkundige en andere zorgverleners. Dit is nodig binnen de multidisciplinaire overleggen (MDO), maar ook bij consultvoering. Probeer hierbij aan te sluiten bij de taal en werkwijze van de huisarts: dit betekent onder andere beknoptere rapportages en waar mogelijk direct invoeren in het Huisartsen Informatie Systeem (HIS) van de huisartspraktijk.

Naast actief luisteren en samenwerken is zelfreflectie belangrijk. Met kennis van de eigen sterke en zwakke punten kan een specialist ouderengeneeskunde benodigde aanvullende expertise vragen waar dat nodig is. Dit kan bijvoorbeeld op organisatorisch niveau, maar ook door hulp te vragen van een collega die een van de kaderopleidingen heeft gevolgd. Als laatste belangrijke vaardigheid werd time management veelvuldig in de interviews genoemd. Vaak hebben specialisten ouderengeneeskunde naast extramurale werkzaamheden ook intramurale werkzaamheden en hierin moet een juiste balans gezocht worden. Er moet voldoende tijd en ruimte beschikbaar zijn. Zorg voor een goede voorbereiding van een eerstelijnsconsult en zorg ervoor dat MDO’s in de huisartspraktijk door alle betrokken disciplines zijn voorbereid, zodat casuïstiek efficiënt besproken kan worden.

Tenslotte vertellen alle geïnterviewde specialisten ouderengeneeskunde dat ondernemerschap vooral begint met gedrag, zoals initiatief en risico’s durven nemen. Begin klein: de geriatrische expertise van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn wordt namelijk nog niet structureel ingezet. Hierdoor is er ruimte voor creativiteit.

"Overleg eerst met huisartsen over de inhoud van je mogelijke ondersteuning bij hun ervaren knelpunten. Als je het hier over eens bent, dan volgt financiering. Managers denken vaak eerst over financiering, dan pas over inhoud."

Met een proactieve houding kan een specialist ouderengeneeskunde flexibel aansluiten bij de werkwijze van de huisartsen. Probeer bijvoorbeeld een MDO te laten inplannen rond het einde van de middag of tijdens de middagpauze. Dit biedt de grootste kans dat een huisarts tijd heeft om aan te sluiten.

Variatie in ondernemerschap

De afgelopen jaren zijn verschillende initiatieven ontplooid door specialisten ouderengeneeskunde in de eerste lijn. Een aantal van deze initiatieven is in 2009 ter inspiratie gebundeld in een door Verenso opgesteld document.⁶ Het bekendste initiatief is waarschijnlijk dat van Ester Bertholet. In navolging van haar initiatief is in 2015 in samenwerking met het VUmc de eerste Universitaire Praktijk Ouderengeneeskunde (UPO) geopend. De afgelopen jaren zijn steeds meer specialisten ouderengeneeskunde zelfstandig ondernemer geworden om hun geriatrische expertise op hun eigen manier te kunnen tonen.

Tips uit de praktijk

Naast de bovengenoemde resultaten hadden de geïnterviewde specialisten ouderengeneeskunde op basis van eigen ervaringen in de eerste lijn nog een aantal tips. Deze zijn hieronder op een rij gezet:

1. Wees goed voorbereid. Ken de sociale kaart van de regio: weet wat de doelgroep is en waar deze woont. Weet hoe de markt eruit ziet voordat je erin stapt.
2. Probeer in de bestaande cultuur van de eerste lijn in te voegen. Kom vooral niet met een dichtgetimmerd projectplan, maar houd ruimte open voor discussie en verbetering. Sluit aan bij de taal en werkwijze van de huisarts.
3. Wees beschikbaar. Een veelgehoorde klacht van huisartsen is dat zij de specialist ouderengeneeskunde moeilijk bereikbaar vinden. Probeer hierop te anticiperen met bijvoorbeeld een algemeen telefoonnummer dat huisartsen kunnen bellen.
4. Creëer voldoende tijd om de samenwerking met huisartsen uit de regio verder te ontwikkelen. Dit betekent bijvoorbeeld voor een specialist ouderengeneeskunde in dienst van een zorginstelling dat er vanuit de instelling uren beschikbaar worden gesteld voor extramurale werkzaamheden.  
5. Maak samenwerkingsafspraken. Probeer een alliantie te sluiten met het management van de zorginstelling of maak als zelfstandig ondernemer direct afspraken met de huisarts. Maak heldere afspraken over wie wat doet en benoem ieders verantwoordelijkheden.
   
   

Discussie

Dit kwalitatieve onderzoek beschrijft wat ondernemerschap inhoudt voor de specialist ouderengeneeskunde en hoe dit kan worden vormgegeven in de eerste lijn. Dit is samengevat in een model (figuur 1 en tabel 1) waarin kennis, vaardigheden en gedrag worden beschreven die nodig zijn voor ondernemerschap op basis van dit onderzoek. Op basis van het model kan een specialist ouderengeneeskunde nagaan over welke eigenschappen en vaardigheden hij al beschikt en waarvoor hij expertise van anderen nodig heeft. Een specialist ouderengeneeskunde in loondienst van een zorgorganisatie kan bijvoorbeeld ondersteuning zoeken bij het management van het betreffende verpleeghuis dat afspraken maakt met het zorgkantoor over het aantal eerstelijnsconsulten. Een zelfstandig specialist ouderengeneeskunde kan de hulp inschakelen van een accountant of de praktijkmanager van een huisartsenpraktijk voor het financieel management.

Het is belangrijk dat er zowel in de opleiding als in de nascholing aandacht is voor de ontwikkeling van ondernemerschap. Verenso verzorgt hierover regelmatig nascholingen en publicaties.³¹ In de opleiding wordt al aandacht gegeven aan zelfreflectie en time management, maar er kan nog aanvullende scholing in de vorm van keuzeonderwijs gegeven worden. Denk hierbij bijvoorbeeld aan vaardigheden zoals onderhandelen of financieel management. Voor specialisten ouderengeneeskunde is er sinds 2010 een kaderopleiding specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn. Daarin komen deze onderdelen ook aan bod. Inmiddels hebben circa 30 specialisten ouderengeneeskunde de opleiding succesvol afgerond.

Ten slotte speelt de financiering van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn een rol bij het tonen van ondernemerschap. In 2016 wordt de financiering, net als in 2015, geregeld vanuit de subsidieregeling extramurale behandeling. Met behulp van deze financiering, innovatiefondsen of andere sponsoren kunnen specialisten ouderengeneeskunde worden ingezet in de eerste lijn daar waar de financiering nog niet structureel geregeld is. Om ook zonder structurele financiering de meerwaarde van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn te laten zien, is ondernemerschap nodig.

Het ZIN komt in 2017 mogelijk met een advies om de behandeling door de specialist ouderengeneeskunde in de Zorgverzekeringswet (Zvw) te laten plaatsvinden. Verenso heeft de afgelopen jaren daarvoor intensief gelobbyd bij verschillende partijen. Er ligt een taak voor praktiserende specialisten ouderengeneeskunde zelf om zich te blijven profileren en te positioneren in de eerste lijn. Met deze bestaande initiatieven en werkzaamheden van de specialisten ouderengeneeskunde in de eerste lijn kan Verenso ze in beeld blijven brengen en daarmee de meerwaarde van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn blijven tonen. In de nabije toekomst is inzet van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn in goede samenwerking met huisartsen hopelijk vanzelfsprekend.

Conclusie

Ondernemerschap is een belangrijke competentie van de specialist ouderengeneeskunde om de kwaliteit van zorg aan kwetsbare ouderen met complexe problematiek in de eerste lijn te waarborgen. Met het tonen van initiatief en het nemen van risico’s kan de specialist ouderengeneeskunde zowel de politiek, huisartsen als het management van zorginstellingen laten zien dat de geriatrische expertise van de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn nodig is en meerwaarde heeft. Er liggen voor de specialist ouderengeneeskunde vele kansen om ondernemerschap in de eerste lijn te tonen en dit artikel laat zien hoe de eerste stappen kunnen worden gezet.