Ik heb gezegd: afscheidsrede Cees Hertogh

Sandra van Beek, Nienke Fleuren

Op 12 oktober sprak Cees Hertogh, hoogleraar ouderengeneeskunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, zijn afscheidsrede uit. In zijn filosofische beschouwing stonden de termen ‘oud’, ‘kwetsbaar’ en ‘multimorbiditeit’ centraal, begrippen die we allemaal kennen, maar waarvan de betekenis blijvend bevraagd moet worden om de ouderengeneeskunde te kunnen duiden, zoals Hertogh al 40 jaar betoogt.

In zijn afscheidsrede toonde Hertogh nogmaals aan dat de veelal negatieve manier waarop de term ‘oud’ in het dagelijks leven wordt gebruikt, leidt tot ‘ageism’, een negatief beeld van ouderen in de samenleving met allerlei kwalijke gevolgen. In navolging Canadese filosofe Christine Overall riep Hertogh dan ook op om, nog voordat de samenleving je dit etiket opplakt, zelf uit te spreken: ‘Ik ben oud, wij zijn oud.’

Ook ‘kwetsbaar’ is een moeilijk begrip, volgens Hertogh. ‘Kwetsbare ouderen  zijn als het ware gezakt zijn voor hun examen gezond ouder worden.’ En dat terwijl er geen goed antoniem is, want ‘onkwetsbare’ mensen bestaan niet, juist het kwetsbare maakt de mens mens. Daarom riep hij op om ook deze term wat positiever te framen. ‘Ik ben kwetsbaar, jij ook?’

In tegenstelling tot ‘oud’ en ‘kwetsbaar’, begrippen uit het dagelijks taalgebruik, is ‘multimorbiditeit’ een wetenschappelijk begrip. Hoe simpel dit ook klinkt – het optellen van ziektes binnen één persoon – des te ingewikkelder is dit voor de behandelend arts. Patiënten met multimorbiditeit passen niet binnen het nosologische paradigma waar de huidige geneeskunde op is gebaseerd, en dat is sinds de studententijd van Hertogh onveranderd gebleven. Voor patiënten met multimorbiditeit zijn niet de afzonderlijke behandelingen van alle ziektes van belang, maar de vraag wat er gedaan moet worden om het leven meer kwaliteit te geven. Dit vereist niet méér interventies, maar een andere manier van kijken. Dit komt naar voren in het logo van de door Hertogh geleide afdeling Ouderengeneeskunde van Amsterdam UMC: ‘4x P = W’. Die vier P’s staan voor Persoons- en Probleemgerichte, Proactieve en op basis van Preferenties vormgegeven zorg, met als doel het Welbevinden van de oudere te ondersteunen en te bevorderen.

                            ^{Impressie van de middag}

Na deze filosofische beschouwing liet Hertogh zien hoe deze aanpak van de ouderengeneeskunde zich vertaald heeft naar onderzoek binnen zijn afdeling. Dit was ook al aan de orde geweest tijdens het voorafgaande afscheidssymposium, waarin diverse sprekers de onderwerpen belichtten waarop Hertogh zich de afgelopen decennia heeft geprofileerd.

Prof.dr. Petri Embregts sprak over waarde toevoegen vanuit het perspectief van mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten. Prof.dr. Daisy Janssen gaf een presentatie over proactieve zorgplanning als kerncompetentie van de specialist ouderengeneeskunde. En dr. Alistair Niemeijer en prof.dr.mr. Kees Blankman gingen vervolgens in op ethische en juridische aspecten van langdurige zorg. Het symposium werd afgesloten door onderzoeker dr. Laura van Buul over de bevindingen van UNO Amsterdam tijdens de coronapandemie. Hiermee liet ze zien dat Cees in de laatste jaren van zijn actieve onderzoekscarrière ook in maatschappelijk opzicht ‘viral’ ging.

Auteurs

• Sandra van Beek PhD, beleidsadviseur Verenso
• dr. Nienke Fleuren, arts-onderzoeker en specialist ouderengeneeskunde, Amsterdam UMC, afdeling Ouderengeneeskunde