App Icoon
Boekbespreking: Vroeger wordt nu, binnen wordt buiten
De reis naar binnen van mensen met dementie
 |
Auteur: Jan Pieter van der Steen
Uitgave: Christofoor, Zeist |
“En telkens weer zullen we je tegenkomen,
we zeggen veel te gauw het is voorbij.
Hij heeft alleen je lichaam weggenomen,
niet wie je bent en ook niet wat je zei”.
Dit vers van Toon Hermans siert al jaren menig rouwadvertentie in Nederland. Het vormt ook het thema van het boek dat specialist ouderengeneeskunde Jan Pieter van der Steen (1953) schreef naar aanleiding van het voortschrijdende proces van dementie van zijn moeder. Van der Steen woont in Assen en werkt in een verpleeghuis in het noorden. Tevens heeft hij een consultatieve praktijk voor ouderen. Hij werkt voornamelijk met mensen met dementie.
Het levenseinde, gepaard gaande met aftakeling en dementie, vormt een thema dat velen tot de verbeelding spreekt en al decennialang aanleiding geeft tot theater, film, beeldende kunst en literatuur. Zoals 'Een man wordt oud en sterft' (1975) van Mark en Dan Jury en 'U bent mijn moeder' (1981) van Joop Admiraal. De laatste jaren zijn het vaak getuigenissen van BN’ers in de omgang met familieleden met dementie, zoals 'Mam' (2010) en 'Ma' (2015) van respectievelijk Adelheid Roosen en Hugo Borst. Zeer actueel anno 2020 is ook de discussie over de waarde(n) van het leven van ouderen in tijden van corona.
De auteur stelt in dit boek echter niet zichzelf, noch zijn moeder op de voorgrond. Hij schrijft vooral vanuit een rijke ervaring met dementie, met oog voor detail en oor voor andere betrokkenen, zoals mantelzorgers en verzorgenden.
“Dementie betekent teruggaan in de tijd, vroeger wordt nu en binnen wordt buiten. Moeder stuit in haar dementie op onverwerkte traumatische gebeurtenissen uit het verleden die zich niet meer laten wegdrukken of corrigeren door het normerende ‘ik’. Dementie geeft zo ruimte aan stilgezwegen trauma’s uit het verleden”, zo schrijft de auteur in zijn inleiding.
In dit boek worden vier thema’s uitgewerkt: ‘Ouder worden’, ‘Dementie - de onontkoombare reis naar binnen’, ‘Dementie in de laatste fase: ligt hier nog een mens?’ en ‘Dementie en euthanasie - een onmogelijke combinatie?’ Elk thema wordt voorafgegaan door een stukje uit de biografie van de moeder. In een periode van zeventien jaar doorloopt zij alle fasen van dementie. Kernachtig stelt de auteur vast: dementie héb je niet, dementie bén je!
Elk van de vier thema’s in het boek roept vragen op. Deze zijn door Van der Steen voorgelegd aan vertegenwoordigers van dertien verschillende maatschappelijke en religieuze stromingen in Nederland, waaronder Boris van der Ham, kardinaal Eijk, Dick Swaab, rabbijn Soetendorp en Bert Keizer. De interviews met hen zijn bondig uitgewerkt in elk hoofdstuk.
In vele opzichten - zowel literair, persoonlijk als actueel - biedt dit boek een ruim palet aan waardevolle duidingen, opvattingen en ethische reflecties. Van der Steen schrijft compact en met compassie over de mens met dementie en zijn omstanders. De complexe problematiek, de vele interviews en evenzovele meningen en stromingen zijn uitgewerkt in 96 pagina’s. Dit geeft al aan dat dit boekje vooral breed maar niet heel diep kan gaan. Het is daarom heel geschikt om te lezen en er vervolgens met elkaar over in gesprek te gaan. Als verzorgenden en verpleegkundigen (in opleiding) en zeker ook voor betrokken mantelzorgers.
Auteur
- Arie Berg, verpleegkundig specialist ggz, Zorggroep Solis Deventer