Samenwerkende Academische Netwerken Ouderenzorg (SANO)

Praktijk en wetenschap samen op weg naar mensgerichte ouderenzorg

Meriam Janssen, Leonieke van Boekel, Katrien Luijkx

Binnen de Academische Werkplaats (AW) Ouderen van Tranzo, Tilburg University, willen we kennis opleveren die gewenst is door de praktijk, die de zorgpraktijk in beweging brengt en de mensgerichte ouderenzorg ten goede komt. Graag nemen we je mee in hoe er binnen de AW Ouderen van Tranzo samengewerkt wordt tussen wetenschap en de praktijk van de ouderenzorg. Het doel van deze samenwerking is om met behulp van wetenschappelijke kennis bij te dragen aan het realiseren van mensgerichte ouderenzorg. Daarbij is het uitgangspunt dat de ontwikkelde kennis gebruikt kan worden in de praktijk van de ouderenzorg.

Academische Werkplaats Ouderen

De AW Ouderen opereert binnen Tranzo, een departement binnen Tilburg University (TiU). De AW Ouderen is een langdurige samenwerking tussen Tranzo en 11 organisaties in de ouderenzorg. Dit zijn (anno 2018) Azora, Brabantzorg, CZ Zorgkantoor, Groenhuysen, De Riethorst Stromenland, Schakelring, Surplus, Thebe (zorggroep West- en Midden-Brabant), Volckaert, De Wever en Zuidzorg. Deze organisaties maken de bijzondere leerstoel ‘Ouderenzorg’ van Katrien Luijkx mogelijk.

De missie van de AW Ouderen is het realiseren van mensgerichte ouderenzorg waarbij de leefwereld van ouderen centraal staat.^1,2 Mensen willen graag gezien en gehoord worden en hun leven zoveel mogelijk voortzetten zoals zij dat gewend waren, ook als zij ouder worden, wat gaan mankeren en meer dan voorheen aangewezen zijn op ondersteuning van anderen, thuis of in het verpleeghuis.^3-12 Mensgerichte ouderenzorg is daarom essentieel. Onderzoekers binnen de AW Ouderen ontwikkelen in nauwe samenwerking tussen ouderen, zorgprofessionals, managers en bestuurders kennis over de leefwereld van ouderen.

Focus van onderzoek

Het onderzoek focust zich op maatschappelijke vraagstukken over kwetsbare ouderen in het verpleeghuis en daarbuiten. De partners van de AW Ouderen bepalen gezamenlijk de onderzoeksagenda. Deze wordt voortdurend geactualiseerd en bestaat uit vragen en thema’s die langere tijd actueel en interessant zijn, zowel voor de zorgorganisaties als voor Tranzo.

Elk onderzoek kent zijn eigen specifieke focus met bijbehorende onderzoeksvragen en onderzoeksopzet. Toch zijn er globaal gezien vier hoofdonderwerpen waarop we vanuit de AW Ouderen onderzoek doen: 1) mensgerichte zorg, inclusief eigen regie, 2) sociale netwerken en sociale behoeften, 3) technologie en 4) kwaliteitsverbetering van de ouderenzorg.

Kennisontwikkeling

Binnen de AW Ouderen voeren we promotieonderzoek en praktijkvertalingsprojecten uit. We doen vooral kwalitatief onderzoek en we gebruiken regelmatig participatieve onderzoeksmethoden zoals actieonderzoek.

De centrale onderzoeksvraag van een promotieonderzoek past binnen een van de hierboven genoemde thema’s en de leefwereld van ouderen staat centraal. Thema’s van lopende promotieonderzoeken zijn onder andere ‘intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis’, ‘eigen regie/eigenaarschap van ouderen in verpleeghuizen’ en ‘meer autonomie en mantelzorgverlening bij ouderen met dementie door sociale en technische innovatie’.

De ontwikkelde kennis in een promotieonderzoek is theoretisch van aard en nog niet gebruiksklaar voor de zorgpraktijk. Daarom startte de AW Ouderen in 2017 met praktijkvertalingsprojecten na afloop van een afgerond proefschrift. Dat zijn kortdurende projecten (12-15 maanden) om de ontwikkelde kennis uit een proefschrift te vertalen naar de zorgpraktijk. Dit resulteert bijvoorbeeld in een evaluatietool voor de GRZ en een model om het toegangsproces voor de intramurale ouderenzorg te verbeteren. Dit gebeurt zoveel mogelijk in co-creatie met de zorgpraktijk, met zowel zorgprofessionals als ouderen.

Ouderen centraal

Het realiseren van mensgerichte ouderenzorg, waarbij de leefwereld van ouderen centraal staat, is de missie van de AW Ouderen. Daarom bestuderen we bij de start van een promotieonderzoek het perspectief of de leefwereld van ouderen. Hoe kijken ouderen aan tegen het onderzoeksthema en wat zijn hun ervaringen? We slagen erin om in elk onderzoek de leefwereld van ouderen te bestuderen, ook die van ouderen met dementie of die van ouderen die in een verpleeghuis leven. Dit lukt mede dankzij de intensieve en gelijkwaardige samenwerking tussen wetenschap en zorgpraktijk. Alle betrokkenen zijn ervan overtuigd dat het belangrijk is om ouderen te horen en te zien, ook tijdens het onderzoek.

We willen echter dat ouderen niet alleen betrokken worden tijdens dataverzameling. Om mensgerichte ouderenzorg te kunnen realiseren, is goed luisteren naar ouderen onontbeerlijk; ‘nothing about us, without us’. Ons streven is dat ouderen ook aan de voordeur, en dus op strategisch niveau, meedenken met de AW Ouderen. Daarom startte in 2017 een onderzoeksproject over participatie van ouderen in de AW Ouderen met de vraag hoe we ouderen een structurele en volwaardige plek kunnen geven in de AW Ouderen. Doel is om ouderen beter te betrekken bij de totstandkoming van onderzoeksvragen en het gebruik van onderzoeksresultaten.

Samenwerking en kennisdeling in de AW Ouderen

Samenwerking en kennisdeling gebeurt via personen zoals bestuurders, contactpersonen en onderzoekers, science practitioners en onderzoeksmakelaars. Daarnaast gebeurt kennisdeling via bijeenkomsten. Hieronder volgt een toelichting.

Bestuurders, contactpersonen en onderzoekers

Iedere zorgorganisatie participeert met minimaal een bestuurder en een contactpersoon. Op strategisch en operationeel niveau worden relevante ontwikkelingen binnen de zorgorganisaties en Tranzo gedeeld, over lopend onderzoek en de waarde hiervan voor de praktijk en over de wensen en behoeften voor toekomstig onderzoek. Zo vindt kruisbestuiving plaats tussen onderzoekers en de zorgorganisaties en ook tussen de zorgorganisaties onderling.

Science practitioner

Ook is er per organisatie een science practitioner verbonden aan de AW Ouderen. Binnen de AW Ouderen is een science practitioner een zorgprofessional die werkzaam is bij en in dienst is van een zorgorganisatie. Deze zorgprofessional combineert werken in de zorgpraktijk met promotieonderzoek binnen de AW Ouderen en slaat zo een figuurlijke brug tussen wetenschap en praktijk.

Onderzoeksmakelaar

Een tweede bruggenbouwer is de onderzoeksmakelaar. Dit is een ervaren onderzoeker in dienst van de universiteit. Enerzijds heeft de onderzoeksmakelaar onderzoekstaken binnen de AW Ouderen. Zo denkt ze mee in de strategie van de AW Ouderen, signaleert kansen voor onderzoek en subsidies en begeleidt onderzoekers. Anderzijds werkt de onderzoeksmakelaar intensief samen met en op de locaties van de zorgorganisaties. Doel is om (het doen van) wetenschappelijk onderzoek binnen de zorgorganisaties verder te verstevigen en om de samenwerking tussen wetenschap en de praktijk van de ouderenzorg verder te intensiveren. Een groot netwerk binnen alle lagen van de zorgorganisaties opbouwen en continu linken leggen naar (mogelijkheden van) onderzoek zijn belangrijke werkzaamheden.

Bijeenkomsten

Via bijeenkomsten delen we de actuele kennis uit ons onderzoek met een breed publiek. In een research preview staat bijvoorbeeld een lopend onderzoek centraal. Kennis die tot dan toe ontwikkeld is, wordt gedeeld met medewerkers en ouderen van de zorgorganisaties. Zij worden gericht uitgenodigd omdat het onderwerp voor hen relevant is. Doelen zijn om samen tot ideeën te komen om de kennis in de zorgpraktijk te kunnen gebruiken en om de onderzoeker te voeden hoe het onderzoek relevant blijft voor de zorgpraktijk.

Daarnaast verzorgen we symposia, zorgsalons en mondelinge presentaties voor een breed publiek.

Toekomst van de AW Ouderen

Bovengenoemde manieren van samenwerken leveren mooie samenwerking en onderzoeken op en dus kennisontwikkeling, -deling en evidence based werken. Intussen bestaat de AW Ouderen 15 jaar. Veel van bovengenoemde manieren van werken zijn intrinsiek geworden voor de betrokkenen van de AW Ouderen. Een aantal van bovengenoemde manieren van werken, bijvoorbeeld de praktijkvertalingsprojecten en de inzet van de onderzoeksmakelaar zijn nieuw. We hebben de ambitie om de AW Ouderen door te ontwikkelen tot een AW Ouderen 2.0. Hierbij is het uitgangspunt om een intensievere samenwerking tussen wetenschap en zorgpraktijk te bewerkstelligen, door kennisvragen op te halen in de praktijk en te vertalen naar onderzoekvragen, kennis te ontwikkelen door gezamenlijk en in afstemming onderzoek uit te voeren en kennis nog explicieter en meer op maat te delen. Dit alles met het doel om de brug tussen wetenschap en praktijk nog verder te verstevigen.

Meer informatie over de AW Ouderen kunt u vinden op de website van de Tilburg University.