Ouderenzorg volgens Hugo Borst en Carin Gaemers

‘Er is een stille revolutie gaande’

Bert Bukman, Annette van Kerkhof

Hugo Borst en Carin Gaemers schreven een plan voor een betere verpleeghuiszorg. 
Ze wonnen er een belangrijke communicatieprijs mee en kregen de voltallige Tweede Kamer achter zich. De redactie van het Tijdschrift voor Ouderengeneeskunde ging met hen in gesprek.

De respons op hun manifest heeft hem verrast. ‘Ik had geen idee wat ons verhaal teweeg zou brengen,’ zegt Hugo Borst in een café in zijn woonplaats Rotterdam. ‘We zijn het afgelopen jaar op bezoek geweest bij politici van alle partijen, en het viel me op hoe betrokken en goed op de hoogte ze vrijwel allemaal waren. Maar dat een motie die ons plan ondersteunt door de voltallige Tweede Kamer is aangenomen, heeft ons toch wel verrast. Dat geeft tegelijkertijd wel aan dat de tijd rijp is voor een verandering.’

Scherp op Ouderenzorg. Dat is de titel van het plan waarin voetbaljournalist Hugo Borst en geestverwant Carin Gaemers oproepen tot een ‘depolitisering’ van de ouderenzorg. Het plan is een vervolg op een veelbesproken manifest in het Algemeen Dagblad. Aanleiding was de verzorging van zijn moeder in een verpleeghuis waar er te weinig aandacht voor haar was.

‘Dankzij de inzet van geweldige verzorgers hebben de bewoners van de woongroep waar mijn moeder zit het redelijk goed,’ schreven Hugo Borst en Carin Gaemers. ‘Maar het zou beter kunnen. Er zit overdag en 's avonds meestal maar één verzorger op acht bewoners. Op een rustige dag is dat al amper te doen, bij calamiteiten is de veiligheid in het geding. Het ergste is dat die ene verzorger veel achter de computer zit. Dat moet. Want het systeem schrijft voor dat veel (overbodigs) moet worden geregistreerd. Als dat niet gebeurt, wordt er een manager boos.’

Haarlemmerolie

Het manifest maakte veel los. Tienduizenden steunbetuigingen, veel media-aandacht, de Machiavelliprijs voor publieke communicatie en als voorlopig hoogtepunt dus de motie in de Tweede Kamer. ‘Het lijkt er soms op dat iedereen die betrokken is bij de ouderenzorg zich realiseert dat het beter kan, maar dat men elkaar vastheeft in een merkwaardige houdgreep. Als wij daarin als Haarlemmerolie kunnen fungeren, dan doen we dat natuurlijk graag.’

‘Een groot probleem zijn de talloze regels,’ vult Carin Gaemers aan. Zij kent Hugo Borst van het Rotterdamse verpleeghuis waar ook haar – inmiddels overleden – moeder werd verzorgd. ‘Het zijn er zoveel dat het niet bij te houden is. De zorg wordt er niet beter van, dat geeft ook de Inspectie toe. En soms zijn regels zelfs strijdig met elkaar.

Kritiek

Behalve steunbetuigingen stuitte het plan Scherp op Ouderenzorg ook op kritiek. Jeroen van den Oever, directeur van zorgorganisatie Fundis, schreef in het NRC Handelsblad dat de gewenste uitbreiding van het personeel niet mogelijk is. Allereerst ontbreekt het simpelweg aan voldoende verplegenden en verzorgenden, terwijl de opleidingen onvoldoende mensen afleveren om dat tekort op een aanvaardbare manier op te lossen. En verder, aldus nog steeds Van den Oever, zouden de kosten van 2,7 miljard euro per jaar niet betaalbaar zijn.

Hugo Borst, die recent nog met Van den Oever in debat is geweest, reageert zichtbaar geërgerd. ‘Om te beginnen zijn er de afgelopen jaren veel mensen in de ouderenzorg ontslagen. Als we nu eens beginnen om die weer aan te nemen? En dan de kosten. Van den Oever heeft het over 2,7 miljard, maar niemand weet waar hij dat bedrag vandaan haalt. Het ministerie van VWS maakt een schatting van tussen de 0,5 en 1 miljard. Dat is een heel ander verhaal, en laten we eerlijk zijn: uit betrouwbare bron.’

Bestuurders

De discussie over de kosten woedt nog voort, want onlangs bracht brancheorganisatie ActiZ een berekening naar buiten waarbij de kosten tussen de 1,5 en 2 miljard werden geschat. Hugo Borst en Carin Gaemers laten dit punt even rusten en benadrukken dat het probleem voor een belangrijk deel is gelegen bij bestuurders die niet goed functioneren. Bijvoorbeeld omdat ze vanwege de omvang van hun fusieorganisatie nauwelijks op de werkvloer te vinden zijn.

 Hugo Borst: ‘Dat het ook anders kan, bewijzen werkbezoeken die we afleggen aan verpleeghuizen die wél goed functioneren. Kleinschalige instellingen waar soms wel vier verzorgenden op een groep van tien bewoners te vinden zijn. Dat kan blijkbaar wel, als je maar bezuinigt op de overhead. Wat de meeste bewoners van verpleeghuizen nodig hebben, is liefdevolle aandacht. Die kan iedereen geven die betrokken is en toegewijd. Daar hoef je geen hoogopgeleide verpleegkundige voor te zijn en al helemaal geen dure manager.’

Specialist ouderengeneeskunde

De specialist ouderengeneeskunde kan bij dit alles een belangrijke rol spelen. Carin Gaemers: ‘Ikzelf zie veel in de traditionele opzet van een zakelijk directeur en een geneesheer-directeur. Medici moeten in het bestuur van een instelling gelijkwaardig zijn aan de financiële mensen, en ik denk dat specialisten ouderengeneeskunde daar bij uitstek geschikt voor zijn. Onze ervaring is wel dat het vaak bescheiden mensen zijn. Iets meer de barricaden op, dat kan beslist geen kwaad.’

Het draait uiteindelijk meer om geneeskunst dan geneeskunde, aldus Hugo Borst. ‘Het is verdrietig maar waar, bijna alle bewoners van een verpleeghuis komen er om er uiteindelijk te sterven. Laat nodeloos medisch handelen dan achterwege, maar zorg voor liefdevolle aandacht. Het gebeurt op veel plaatsen al, waarom kan dat niet in alle verpleeghuizen? Minder administratie, minder regelwerk en dus meer tijd voor de bewoners – zo moeilijk kan dat toch niet zijn?’

Gek geworden

Begrip voor de verplegenden en verzorgenden die het eigenlijke werk doen, hoort daarbij. ‘Zij moeten nog harder werken, hoor ik soms,’ aldus Hugo Borst. ‘Hallo, ben je gek geworden? Die mensen werken al ongelofelijk hard. Het ligt niet aan hen dat bewoners van verpleeghuizen in dit rijke land soms maar een keer per week onder de douche gaan. Dat ligt toch echt aan een gebrekkige organisatie.’

Niettemin zien de opstellers van het plan Scherp op Ouderenzorg hoopvolle signalen. Hugo Borst: ‘Ik heb het gevoel dat er een verandering in gang is gezet die niet meer kan worden teruggedraaid. Iedereen is zich ervan bewust dat het stukken beter kan. Er is een stille revolutie gaande, daarvan ben ik overtuigd. Kleinere instellingen, meer aandacht, minder bureaucratie – ik hoor steeds minder mensen die aan de noodzaak daarvan twijfelen. En als wij daar een klein steentje aan mogen bijdragen, dan ben ik in grote lijnen toch tevreden.’