CONTRA: Basisbehoeften voor welbevinden

Basisbehoeften voor welbevinden

Susanne de Kort, Eefje Sizoo

Dit betoog vraagt om wat achtergrondinformatie. Voor veel onderwerpen van deze rubriek is het niet moeilijk gebleken om een voor- en tegenstander te vinden. We kiezen immers met opzet onderwerpen vanuit het maatschappelijke debat. Bij de stellingname van Joris Slaets was niemand van de mensen uit ons werkveld die wij benaderd hebben bereid om een weerwoord te schrijven. Daarom doen we dat maar zelf.

Joris Slaets verwoordt een belangrijke waarde, die breed gedeeld wordt en waar weinig tegenin te brengen valt. Toch zijn wij in ons dagelijks werk vooral bezig met het voorkomen van zaken als decubitus, ondervoeding, vallen, weglopen, infecties en andere ongemakken. Blijkbaar zit er een gapend gat tussen idealen en praktijk. Zijn we dan helemaal verkeerd bezig? Misschien valt het wel mee.

Een opname in een verpleeghuis is doorgaans het gevolg van een ingrijpende en progressieve ziekte die lichaam en geest aantast. Behoefte aan zorg is de primaire reden voor opname. Cliënten en hun naasten verwachten van de zorg dat deze ‘goed’ en veilig is.¹ Gezien de kwetsbaarheid van onze populatie voor allerlei ongemak zijn wij als zorgverleners alert op het voorkomen en behandelen hiervan. Dit is waar we als arts voor opgeleid zijn en zo staat het ook in onze beroepsnormen en richtlijnen.

Is het signaleren en voorkomen van problemen dan de hoeksteen van goede zorg voor kwetsbare ouderen? Goede, veilige zorg is eerder een basisvoorwaarde, een startpunt van waaruit gestreefd kan worden naar een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven. We kunnen gezellige activiteiten organiseren voor rolstoelafhankelijke cliënten; als iemand niet kan zitten vanwege decubitus heeft hij of zij daar niet veel aan. De in de huiskamer gebakken appeltaart smaakt niet bij een bewoner met kiespijn door onvoldoende mondzorg. De zorg moet zich eerst richten op lichamelijke behoeften en veiligheid (het wegnemen van negatief welbevinden) alvorens het hogere doel (het bevorderen van positief welbevinden) gehaald kan worden.

Naast het wegnemen van lichamelijke ongemakken is goed hulpverlenerschap vanuit het principe van bestwil van kracht. Dit kan essentieel zijn voor het leveren van goede zorg. Iemand kan wel uit het raam willen springen omdat hij denkt dat hij kan vliegen, een glazen kerstbal willen opeten omdat die er als een lekker appeltje uitziet of willen afweren wanneer de gevulde inco verschoond moet worden; in de zorg voor ernstig aangedane mensen ontkom je er niet aan dat er soms bijgestuurd moet worden tegen de wens van de bewoner in of dat in uitzonderlijke situaties zelfs dwang toegepast moet worden.

Uit deze voorbeelden blijkt dat het voorkomen en behandelen van ongemak voorwaardenscheppend is voor het welzijn. De piramide van Maslow laat dit mooi zien (zie figuur).² De basis van deze piramide wordt gevormd door lichamelijke behoeften en veiligheid. Wanneer een zekere basisveiligheid geboden is, kom je toe aan zoiets als ‘jezelf zijn’ (zelfontplooiing) als vorm van positief welbevinden.

In de dagelijkse praktijk van het verpleeghuis blijkt het waarborgen van veiligheid en het vergroten van leefplezier gelukkig goed samen te gaan. Bij een zoektocht naar afleiding tijdens de incowissel, ontdekt een verzorgende de voorkeursmuziek van een bewoner. De huiskamer blijkt ook gezellig te zijn in december zonder verwarrende kerstballen.

Tot slot is het niet altijd evident wat het verwezenlijken van positief welbevinden behelst. In de praktijk is het vaak gissen waar iemand blij van wordt. En wat te doen als mensen nergens voor te porren zijn? Als ze geen uiting meer kunnen geven aan hun diepere behoeften? Dan wordt het lastig om positief welbevinden te verwezenlijken. Ook hier stuiten wij op een moeilijk overbrugbaar gat tussen idealen en dagelijkse praktijk. Dat maakt de idealen overigens niet minder waardevol.

Wilt u ook een collega uitdagen tot een debat? U k