Samenwerking in academisch netwerken

Verbetering van patiëntenzorg door wetenschap

Drs. Monique Caljouw

In deze editie heeft het Universitair netwerk voor de Care sector Zuid-Holland (UNC-ZH) de eer om een bijdrage te leveren. Het UNC-ZH is een samenwerkingsverband tussen de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde (PHEG) van het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) met negen grote zorgorganisaties in de regio Zuid-Holland. Binnen onze netwerkstructuur zijn de universiteit en de verpleeghuispraktijk nauw met elkaar verbonden, en is er voor beide partijen sprake van synergistische voordelen.

Het UNC-ZH is sinds januari 2013 de nieuwe naam van het Universitair Verpleeghuis Netwerk Zuid-Holland. Dit academische netwerk is in 2005 opgericht ter versterking van de brug tussen wetenschap en de langdurige (ouderen)zorg in Zuid-Holland. Daar waar de cure-sector gebruik kan maken van de structuur van de academische ziekenhuizen voor het wetenschappelijk onderbouwen van haar activiteiten, zoekt de care-sector ook naar initiatieven om de zorg, behandeling en innovaties te baseren op wetenschappelijk bewijs (evidence). Het UNC-ZH heeft zich daarom in de afgelopen 10 jaar ingezet voor verbetering van de zorg voor kwetsbare zorgafhankelijke mensen in verpleeghuizen door wetenschappelijke samenwerking. In deze bijdrage zullen we activiteiten belichten die het UNC-ZH heeft ondernomen om tot succesvolle samenwerking in wetenschap te komen.

Missie 

De missie van het UNC-ZH is om de zorg voor zorgafhankelijke patiënten te verbeteren door gezamenlijke inzet voor wetenschappelijk onderzoek in de verpleeghuizen en het (wetenschappelijke) onderzoeksklimaat in de zorginstellingen te bevorderen. Onze missie is vergelijkbaar met de missie van de andere netwerken. Ook zij zoeken naar verbinding tussen wetenschap en praktijk.

Om deze missie te doen slagen heeft het UNC-ZH een infrastructuur ontwikkeld waarin zorgprofessionals (specialisten ouderengeneeskunde, paramedici, verpleegkundigen en verzorgenden) met wetenschappers samenwerken om nieuwe kennis te ontwikkelen, te implementeren en te testen met als doel de kwaliteit van de zorg te verbeteren. Maar bovenal een ‘cultuur’ te creëren waarin onderzoeksactiviteiten en implementatie van nieuwe kennis een normaal onderdeel vormen van de dagelijkse werkzaamheden.

Om deze ‘cultuur’ te creëren, heeft het UNC-ZH zich als doel gesteld om zorgwetenschappelijk onderzoek te initiëren, faciliteren en uit te voeren in zorginstellingen waarbij probleem- en vraagstellingen vanuit de praktijk centraal staan. Deze initiatieven zijn gericht op het verbeteren van de kwaliteit van de zorg en de kwaliteit van leven van zorgafhankelijke patiënten. De onderzoeksthema’s waarop het UNC-ZH zich vooral richt zijn: ‘Geriatrische revalidatie’ en ‘Kwaliteit van leven bij dementie’. Binnen elk van deze thema’s lopen op dit moment onderzoeksprojecten of worden nieuwe onderzoeken opgezet in nauwe samenwerking met de praktijk. Het UNC-ZH richt zich daarbij niet alleen op de verpleeghuissector, maar werkt ook nauw samen met de eerstelijnsgeneeskunde van PHEG. Binnen de onderzoekslijn ‘Ouderen in de Eerstelijn (Geriatrics in Primary care)’ wordt steeds meer samengewerkt. Deze onderzoekslijn heeft als doel de medische zorg te verbeteren door wetenschappelijke kennis en klinische evidentie te ontwikkelen, voor alle ouderen buiten het ziekenhuis.   

Kennisoverdracht en uitwisseling van expertise

Kennisoverdracht en uitwisseling van expertise tussen de leden van het netwerk neemt in ons netwerk een belangrijke plaats in. Het UNC-ZH organiseert regelmatig kenniscafés op locatie en thematische netwerkbijeenkomsten. De kenniscafés zijn in het netwerk inmiddels een begrip geworden. Per keer inspireren zo’n 40 professionals elkaar, wisselen kennis uit en komen gezamenlijk tot nieuwe onderzoeksideeën. In tekstbox 1 wordt een voorbeeld van een programma van een kenniscafé gepresenteerd.

Het UNC-ZH organiseert ook symposia en de landelijke Wetenschapsdag in gezamenlijkheid met de andere academische netwerken ouderenzorg. Op deze Wetenschapsdag staat het verbinden van wetenschap en praktijk in de ouderengeneeskunde centraal. Daarnaast probeert het UNC-ZH een brug te creëren tussen partners in zorgketens. Maar ook tussen professionals over de grenzen van het verpleeghuis heen, zoals bijvoorbeeld tussen huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde. Om al het bovenstaande te bereiken is ‘netwerken’ het belangrijkste middel om tot integratie van onderzoek en kennis in de dagelijkse praktijk te komen. Om goed te kunnen netwerken, is een infrastructuur om tot samenwerking te komen van groot belang.

Wetenschappelijke onderzoekscommissie

Een voorwaarde voor wetenschappelijke samenwerking in het UNC-ZH is de aanwezigheid van een wetenschappelijke onderzoekscommissie (WOC) in iedere deelnemende zorgorganisatie. De WOC is het bindmiddel tussen de zorginstelling en het LUMC en het belangrijkste element voor de infrastructuur. De WOC bestaat uit een multidisciplinair team van zorgprofessionals, waaronder specialisten ouderengeneeskunde, paramedici, verpleegkundigen en managers, met belangstelling voor wetenschap. De WOC houdt zich onder andere bezig met het ontwikkelen en ondersteunen van het instellingsbeleid op het gebied van onderzoek. Daarnaast beoordeelt de WOC ook onderzoeksvoorstellen waarvoor medewerking van de instelling gevraagd wordt, en neemt ook zelf initiatief om onderzoek te ontwikkelen. Tenslotte houdt de WOC zich bezig met de verspreiding van onderzoeksresultaten in de eigen zorginstellingen.

Spin-off van wetenschappelijke samenwerking

Wetenschappelijke samenwerking binnen het UNC-ZH resulteert vaak in een mooie dataset waarmee de onderzoeksvraag beantwoord kan worden en daaruit komen wetenschappelijke artikelen voort. Maar belangrijker nog is de snelle kennisverspreiding en daardoor ook de implementatie van de onderzoeksresultaten in de dagelijkse praktijk. Samenwerking in dit academische netwerk garandeert dat een goed onderzoeksidee uit de praktijk kan leiden tot succesvol onderzoek en tot een cultuurverandering waarin implementatie van nieuwe kennis een normaal onderdeel vormt van de dagelijkse werkzaamheden.

Een mooi voorbeeld is het Back-home onderzoek¹, waarbij door wekelijks te meten welke zorg geriatrische revalidanten nog nodig hebben, de verblijftijd in het verpleeghuis kon worden verkort (zie ook figuur 1: poster Back-Home). Het idee kwam van de werkvloer, de studieopzet en uitvoering werd door de universiteit uitgevoerd. Nadat de resultaten bekend waren, ontstonden er op de werkvloer direct nieuwe ideeën. Niet de zorgverlener, maar de patiënt zelf gaat nu deze zorgvraag meting wekelijks invullen. Dit voorbeeld laat een ander belangrijk voordeel van ons netwerk zien. Door de samenwerking kunnen onderzoeksresultaten direct in de dagelijkse verpleeghuispraktijk en de opleiding, kaderopleiding en nascholing van zorgprofessionals worden toegepast. Dit komt ten goede aan de deskundigheid van de professional en natuurlijk de kwaliteit van de patiëntenzorg.

Poster Back-Home studie zoals deze gepresenteerd op het EUGMS congres in september 2014

Motor tot verbinding

Het LUMC heeft in de ouderenzorg als missie om zorg, onderzoek en onderwijs/opleiding en nascholing te verbinden, naast het verbinden van de verschillende medische disciplines. De afdeling PHEG van het LUMC is in de gelukkige omstandigheid dat zij huisarts- en specialist ouderengeneeskundig onderzoek, opleiding, nascholing en onderwijs heel dicht bij elkaar hebben georganiseerd. Daarnaast zijn zowel de landelijke NHG-kaderopleiding ouderenzorg voor huisartsen en de landelijke kaderopleiding specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn aan onze afdeling verbonden. Deze kaderopleidingen hebben een uitstekende samenwerking, zo zijn er bijvoorbeeld regelmatig gezamenlijke terugkomdagen. Onderzoek op dit raakvlak van beide disciplines is zeer actueel en biedt unieke mogelijkheden. Dit alles maakt de academische werkplaatsfunctie van het UNC-ZH niet alleen in het verpleeghuis, maar ook in brede eerste lijn tot een unieke combinatie.

De organisaties in het UNC-ZH participeren in het onderzoek, het onderwijs voor de studenten geneeskunde, de opleiding voor huisartsen én de opleiding voor specialisten ouderengeneeskunde. De deskundigheid van de professionals van de UNC-ZH organisaties worden ook actief ingezet bij nascholingsactiviteiten van Boerhaave nascholing.

Waar zouden we staan als er geen netwerk was?

Door de infrastructuur in ons netwerk is expertise ontwikkeld met betrekking tot het uitvoeren van onderzoek in de complexe zorg voor kwetsbare zorgafhankelijke mensen in verpleeghuizen. Zonder deze infrastructuur is onderzoek in verpleeghuizen lastig. Het CRANBERRY onderzoek², waarbij in 21 verpleeghuizen bij bijna 1000 patiënten is gekeken of cranberry capsules urineweginfecties kunnen voorkomen, is zelfs mondiaal gezien vrij uniek, en alleen mogelijk geweest door de actieve participatie van de organisaties in het netwerk.

In 2015, zal het UNC-ZH haar tweede lustrum vieren, waarbij de integratie van wetenschap en praktijk centraal staat.